Tháng năm, bắt đầu mùa gió tây nam trườn từ hướng Phong Điền – Tân Thuận lên rồi quặn nhẹ, tản mát quanh núi, khi ấy mùa nấm nghệ cũng bắt đầu rộ.
Những mũ nấm nghệ vàng ruộm, múp mướt, chân nấm nghệ phổng phao, trắng tơ đua nhau nhô lên khỏi đất, nhô lên khỏi lớp lá ủ ngai ngái mùi thời gian. Nấm mẹ nấm con lô nhô che chắn cho nhau, tụ hội thành từng cụm, từng nhóm, từng vệt. Vậy nên hồi nhỏ, mỗi khi tìm gặp, đám bạn đen đúa chúng tôi thường mừng rỡ gọi báo cho nhau: “Cả nhà nấm nghệ đang ở đây nè!”…
Năm nay, mùa nấm nghệ đến sớm hơn chục ngày. Trong ánh sáng rẽ quạt xuyên qua những tầng lá rừng ẩm thấp, đây đó thấp thoáng vài ba bóng người lom khom đi tìm hái nấm. Tôi hớp hơi mấy lần cho không khí trong lành căng tràn lồng ngực rồi nén xuống vùng mạn sườn cơ hoành để dành. Mùi nấm nghệ thơm phức đang thoang thoảng trong những ngọn gió se se. Không khí đầy hương nấm trong rừng tháng năm thật quý giá mà còn miễn phí nữa chớ, tội gì không tận hưởng, là tôi nghĩ vậy, chừng này tuổi, tóc bạc, da mồi, răng rụng, vết nhăn đầy mặt mà vẫn còn ham nhiều thứ lắm thôi. Ngay trưa hôm đó, chúng tôi được thưởng thức món cháo nấm nghệ ngọt thơm, mê đến mức tôi cứ nghĩ mình chưa được ăn thức gì ngon như thế. Nhưng rồi… nói vui là thứ gì cũng có cái giá phải trả, này là “ăn ký ức” chứ chẳng sai. Ngay sau một lúc sảng khoái thì có gì đó chợt ùa về! Có gì đó vừa làm trĩu ngực. Có gì đó rưng rưng nhớ thương! Một tuổi thơ lem luốc, tủi thân chợt hiện, chợt làm tôi nhớ lại cái ngẩn ngơ, sựng lặng trong bước lang thang giữa cánh rừng xa lạ sáng nay. Tôi đã ra đi khỏi quê nhà lâu lắm rồi. Tôi đã tha phương cầu thực lâu lắm rồi. Tôi đã bầm giập lên bờ xuống ruộng với cõi đời mông lung giả thật lẫn lộn kia lâu lắm rồi. Vậy mà chút ký ức xiu xíu về một góc làng xưa vẫn cứ chực sống lại, vẫn không chịu an yên trong đáy lòng kẻ quê mùa suốt đời thất bại này. Tôi chợt nhớ mấy câu thơ của ai đó, lẩm nhẩm một mình và rưng rưng, tê tái:
… “Ta đi ừ nhỉ ta đi thử
Một túi một thân một mặt đen,
Cả đời cày cuốc trong đất đá
Nhìn mãi chửa ra chuyện sang hèn…”
Mà chắc cũng chẳng “sang – hèn” để làm gì! Đời có bạc hay không bạc với mình thì tóc cũng đã… bạc rồi! Chớp mắt đã thành người cũ. Chớp mắt đã là ngày xưa. Chớp mắt đã nhận chân đúc kết nghiệt ngã: Nhân gian cõi tạm!
Nhớ ngày xưa, nhà tôi ở gần trại gia binh, một số người miệt thị gọi là “trại gái” hay “xóm vợ lính”, nên đám bạn nhỏ của tôi phần nhiều là con lính. Nhiều đứa thiệt tội, cha lính tất nhiên là luôn luôn không có nhà, mẹ lại suốt ngày ngồi chiếu tứ sắc chờ lãnh lương, con cái muốn ra sao thì ra. Đứa thì cha chết trận, mẹ đi bước nữa, con cái muốn ra sao thì ra. Đứa thì mẹ bị u uất, trầm cảm vì nỗi lo lắng sợ hãi căng thẳng kéo dài, chiến tranh đã cướp mất của bạn tôi cả cha lẫn mẹ. Một đám “lưu linh lạc địa” không ai gọi cơm, không ai kêu ngủ, không ai đoái hoài, muốn ra sao thì ra, khoảng bốn, năm đứa cứ cuối tuần, tôi nghỉ học là thường đi với tôi. Khi thì tắm sông, câu cá chốt, cá lăng, mò bắt tôm càng, cua đá, khi thì lặn lội tận rừng sác móc cua, lượm ốc, khi thì vào rừng thưa hái củi, hái rau, nhổ nưa cho heo. Đi có bạn! Vào rừng vui lắm!… Thế là dung dăng dung dẻ, chạy đuổi theo nhau, cười như nắc nẻ. Những khuôn mặt đen nhẻm, hốc hác được dịp hiện ra trọn vẹn nét trẻ thơ, nét ngây thơ. Gặp sim hái sim, gặp rau vặt rau, gặp nấm nhổ nấm. Nhớ nhất những ngày tháng năm, mải mê đến chiều tắt nắng cả bọn mới về đến nhà, trong bao của tôi chỉ vỏn vẹn vài ba cây nưa để má nấu cháo cho heo ăn. Mấy “gia đình” nấm nghệ lô nhô thơm phức kia đã “hớp hết hồn” của bọn con nít con noi chúng tôi, đâu còn nhớ nhổ nưa, lượm củi cho má. Nấm nghệ nhiều đến mức có đứa phải tuột quần thắt ống để đựng, có đứa túm tràn tà áo, nấm cứ rơi rớt lợt đợt theo từng bước chân tung tăng. Mà đâu chỉ nấm nghệ, bao giờ cũng lẫn trong đó những cụm nấm dầu và quanh những ụ mối thế nào cũng có nấm mối. Củi khô gom lại. Lửa hồng nhóm lên. Đợi có than đỏ là chụm đầu, xoay quanh nướng nấm. Trời ơi là ngọt! Trời ơi là thơm! Trời ơi, đã quá!… Tiếng xuýt xoa, tiếng cười vang rộn một góc rừng…
Một đám nhóc lem luốc, bơ vơ cùng tìm thấy niềm vui nho nhỏ từ những mụn nấm nghệ thơm phức đã kết thành nhóm bạn thân, mặc kệ người lớn bỏ bê, mặc kệ người lớn suốt ngày suốt đêm với súng ống, cờ bạc, lương mẹ lương con… Đám nhóc chúng tôi thương nhau lắm, có gì ngon ngọt là chia đều cho nhau, chơi gì cũng đủ mặt “tứ quái” mới bắt đầu. Cuối tuần là tụ. Nghe tiếng hú gọi là “có”. Thiếu một đứa là buồn… Nhưng rồi chỉ một góc xíu xiu “thiên đường” ấy cũng không còn nữa. Cuộc chiến đã chạm đến từng thân phận bé nhỏ, mỏng manh, rách rưới. Đó là pháo kích, là đụng trận liên tục, là thiết quân lực, là giới nghiêm, là những bìa rừng trở thành bãi mìn, là những con đường mòn không được vượt qua, “nếu bất tuân buộc lòng phải nổ súng !”… Đó là những cuộc đổi đi bất ngờ trong đêm, là những “sự vụ lệnh” thay đổi thân phận, là những đám tang năm, tang ba, tiếng khóc vọng đến trời xanh. Đó là bạn tôi khi thấy em trai “dội đèn” chết đuối đã bất chấp nhào ra dòng nước xiết để cứu em và đã chìm cả đôi. Đó là thằng bạn chí thân lượm thuốc bồi đốt chơi cháy phỏng đến không còn nhận dạng. Đó là cái rùng mình của cuộc sống thời chiến, là cơn cảm lạnh, run rẩy, tê tái trong mùa hè đỏ lửa – 1972, hàng loạt đứa trẻ qua một đêm đã trở thành mồ côi vĩnh viễn… Không biết bao nhiêu lần đám con nít con noi “lưu linh lạc địa” thương thiết của tôi đã ôm nhau khóc, nước mắt nước mũi đầm đìa vai áo.
Đó, cái giá phải trả cho mấy hớp không khí nấm thơm, mấy chén cháo nấm ngon mê ấy là nhớ, là thương, là buồn, là phải “sống lại” trong cơn rùng mình thời cuộc, là phải “bơi qua” bể nước mắt trẻ thơ, là “quay lại” những ngày không có giấc mơ, những đêm thu lu co lạnh, bất an trong hầm tránh đạn… Món nấm nghệ vàng ruộm, thơm phức bỗng nhiên có vị đắng, bỗng nhiên có hơi cay, cũng dễ hiểu thôi, bởi tuổi thơ của tôi đi qua chiến tranh, bởi ký ức của tôi không chỉ có những ngọn gió lành mang cái tên rất ruộng rẫy, Phong… Điền…
“Thuyền về nước lại sầu trăm ngả,
Củi một cành khô lạc mấy dòng”
(Tràng giang- Huy Cận)
Các bạn nhỏ lấm lem đen đúa của tôi ơi, không biết giờ các bạn đã lưu lạc tận đẩu tận đâu?! Có ai còn nhớ những mùa nấm nghệ ngập tràn tiếng cười “của chúng mình” không?! Có… ai… không…?!
