Không phải ngẫu nhiên mà ngày 6/12/2012, tại Paris (Pháp), Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã chính thức công nhận Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là di sản đầu tiên của Việt Nam được vinh danh ở loại hình tín ngưỡng và cũng là lần đầu tiên UNESCO công nhận tín ngưỡng thờ Tổ là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Thực hành tế lễ Giỗ Quốc Tổ Lạc Long Quân tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng (Phú Thọ), năm 2019. Ảnh: Thanh Chương.
Sau bao thế kỷ thực hành và trao truyền, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã lan tỏa, góp phần định vị những giá trị Việt Nam trên bản đồ thế giới.
Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO vinh danh khi đáp ứng được tất cả các tiêu chí của một di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Trong đó, các chuyên gia của UNESCO nhấn mạnh đến di sản có giá trị nổi bật mang tính toàn cầu, khích lệ ý thức chung của mọi dân tộc, đặc biệt là tính nhân văn, độc nhất của Tín ngưỡng thở cúng Hùng Vương.
Theo truyền thuyết tại Đền Hùng, sau khi được Vua Hùng thứ 18 nhường ngôi, Thục Phán đã dựng Cột đá thề trên núi Nghĩa Lĩnh, nguyện trọn đời bảo vệ giang sơn, gấm vóc mà Vua Hùng trao lại và đời đời hương khói trông nom lăng miếu Tổ tiên. Sang những năm đầu Công nguyên (40 – 43), Hai Bà Trưng khi phát động cuộc khởi nghĩa chống quân Hán đã đọc lời thề trên cửa sông Hát “Một xin rửa sạch nước thù/ Hai xin đem lại nghiệp xưa họ Hùng”. Những triều đại phong kiến đều rất chú trọng và khuyến khích người dân thực hành Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Các tài liệu sử sách sớm nhất ghi chép về Thời đại Hùng Vương là “Đại Việt sử lược” và “Đại Việt sử ký toàn thư” đã khẳng định và lý giải về nguồn cội chung của dân tộc Việt Nam. Các nhà Hậu Lê, Tây Sơn và nhà Nguyễn cũng liên tục sắc phong cho các đền thờ Vua Hùng tại Phú Thọ.
Khi nước nhà được độc lập (2/9/1945), Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm tới việc thờ tự các Vua Hùng. Ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Sắc lệnh quy định về những ngày lễ lớn hằng năm, trong đó có ghi Giỗ Tổ Hùng Vương mùng 10 tháng 3 âm lịch được nghỉ 1 ngày. Và cũng vào ngày 10/3 năm Bính Tuất 1946, giỗ tổ Hùng Vương – lễ hội đền Hùng đầu tiên của nước Việt Nam độc lập được tổ chức trọng thể.
Nhà sử học Dương Trung Quốc cho biết: Sau khi giành độc lập, năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì lễ giỗ tổ Hùng Vương. Cũng thời điểm đó, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Huỳnh Thúc Kháng dẫn đầu đoàn Chính phủ lên tận Phú Thọ dâng lễ, trong đó có dâng tấm bản đồ đất nước trọn vẹn Bắc-Trung-Nam đã nối liền và một thanh gươm tỏ rõ ý chí quyết tâm bảo vệ non sông.
Cho đến nay, Việt Nam là quốc gia duy nhất trên thế giới có tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên được bảo tồn và duy trì qua hàng ngàn năm lịch sử. Không chỉ bắt nguồn từ thời đại các Vua Hùng với niềm tin cả dân tộc có chung giống nòi “con Rồng cháu Tiên”; tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương còn được minh chứng trong dòng chảy lịch sử của dân tộc qua hơn bốn ngàn năm văn hiến. Được trao truyền bền bỉ từ thế hệ này sang thế hệ khác, di sản văn hóa quý báu ấy chính là hội tụ văn hóa cội nguồn và sức mạnh đại đoàn kết của dân tộc Việt Nam.
Con Lạc cháu Hồng trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng. Ảnh Internet
Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Chí Bền, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, cho rằng: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của UNESCO về một di sản đại diện của nhân loại. Tín ngưỡng này đã có chương trình hành động với sự tham gia rất tích cực của cộng đồng và người dân Việt Nam coi đó một phần trong văn hóa và bản sắc của dân tộc.
Sau bao thế kỷ thực hành và trao truyền, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã lan tỏa, góp phần định vị những giá trị Việt Nam trên bản đồ thế giới. Đó là giá trị lịch sử, văn hóa, truyền thống đạo lý cao đẹp, độc đáo riêng có của người Việt. Bảo tồn và phát huy giá trị tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không chỉ là tiếp nối truyền thống đạo lý uống nước nhớ nguồn, mà còn khẳng định nền độc lập, tự cường, tự chủ toàn diện của dân tộc Việt Nam. Đó cũng là cội nguồn sức mạnh tiếp sức cho thế hệ hôm nay và mai sau cùng xây dựng một Việt Nam hùng cường.
Ông Hồ Đại Dũng, Phó chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, nhấn mạnh: Tỉnh Phú Thọ cùng với các nhà nghiên cứu, Nhà sử học và Viện Khoa học của Việt Nam… cùng nghiên cứu, thống nhất về nghi lễ thờ cúng Hùng Vương sao cho chuẩn mực nhất, gọn gàng và đầm ấm nhất. Ở các địa phương khác có các điểm và đền thờ Vua Hùng, chúng tôi chủ động liên hệ các tỉnh để cùng phối hợp cho lễ cùng diễn ra đồng bộ, đồng nhất tất cả những đồ vật thờ cúng. Đến nay, nghi lễ thờ cúng tổ tiên và dâng hương cho Vua Hùng cơ bản là đã được đồng nhất giữa các tỉnh với nhau.
Giỗ Tổ Hùng Vương, Lễ hội đền Hùng được tổ chức ngày 10/3 (Âm lịch) hằng năm là một trong những hình thức biểu đạt cao nhất, tập trung nhất của tín ngưỡng thờ Tổ. Như một lời hẹn ước, cứ vào những ngày tháng 3, từng dòng người từ khắp mọi miền tổ quốc lại hành hương về đất Tổ. Không phân biệt tuổi tác, dân tộc, tôn giáo, ai cũng một lòng thành kính hướng về đỉnh núi thiêng Nghĩa Lĩnh. Những bước chân tìm về nguồn cội để cảm nhận rõ hơn hai tiếng “đồng bào” và thêm tự hào là “con Lạc cháu Hồng”.
Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mãi mãi là điểm tựa cho khối đại đoàn kết dân tộc, vun bồi ý chí, năng lực nội sinh của con người Việt Nam. Gìn giữ, phát huy “sức mạnh mềm” của văn hóa cội nguồn cũng chính là cách để khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, xứng tầm với truyền thống lịch sử vẻ vang ngàn năm văn hiến của dân tộc Việt Nam.
Truyền thống, di sản quý báu của ông cha đã được tiếp nối, trao truyền. Để khắp bốn phương trời, cứ đến ngày Giỗ Tổ, hàng triệu người mang dòng máu Việt lại cùng nhau hành hương hoặc thành tâm hướng về Đất Tổ, thắp nén tâm hương, nhớ về nguồn cội, tri ân công đức tổ tiên để sâu thẳm trong tâm khảm nhân lên lòng tự hào rằng dân tộc ta là một dân tộc có nguồn cội, có lịch sử văn hóa từ lâu đời. Từ Đền Hùng nhìn ra cả nước – cả nước hướng về Đền Hùng. Truyền thống lịch sử của cha ông tạo nền móng vững chắc, động lực nhân lên sức mạnh, niềm tin để dân tộc Việt phát triển hùng cường, trường tồn cùng thời gian./.
Diêm Giang
