Bắt đầu từ khoảng những năm 1986, người Lào sinh sống ở huyện Điện Biên đã thường tổ chức Lễ “Bun huột nặm” vào dịp Tết Nguyên đán của người Kinh để thuận tiện cho con cháu đi học, hoặc đi làm, công tác xa nhà về đoàn tụ gia đình. Tuy nhiên, từ năm 2015 trở đi, người Lào ở huyện Điện đã tổ chức “Bun huột nặm” vào đúng thời điểm Tết truyền thống của người Lào, thường tổ chức từ ngày 11 đến ngày 13/5 – theo lịch dương là từ ngày 14 đến ngày 16/4 đã góp phần tái hiện lại yếu tố văn hóa truyền thống của dân tộc Lào tại Điện Biên.
Tết té nước “Bun huột nặm” của đồng bào dân tộc Lào ở Điện Biên đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cần được bảo vệ vào ngày 11/9/ 2017. Ðây là niềm vui và trách nhiệm của người Lào trong việc gìn giữ phát huy giá trị di sản trong đời sống cộng đồng. Đồng thời cũng là động lực để chính quyền và nhân dân địa phương tích cực bảo tồn, quảng bá di sản đến với người dân trong cả nước.
Vào ngày lễ hội này, mỗi gia đình chuẩn bị một mâm cơm gồm: gà, bánh tráng, hoa quả, bánh kẹo, thuốc lá, chè… dâng thắp hương tổ tiên, mời các đời tổ tiên từ quê cũ về ăn tết, sau đó đến nhà nhau chúc tết và té nước. Dịp Tết, vào những năm được dân bản cho là năm hạn hán, ít mưa như năm con ngựa, năm con dê; chẳng hạn như năm 2015 là năm Ất Mùi (năm con dê) người Lào ở Na Sang 1 tổ chức “Xó nặm phạ phốn” (lễ cầu mưa). Lễ cầu mưa được bà con giao cho một đoàn người gồm những phụ nữ trong bản có tài ăn nói, khéo léo, biết đối đáp, do bà Mo dẫn đầu.
Họ chuẩn bị các khăn hả (mâm/đĩa), gồm có hoa quả (hoa đại, hoa hồng; quả dứa, cam, dưa hấu), bánh kẹo, bánh chưng, trầu, cau, vôi, nến sáp ong, những chiếc buống (thìa) được làm bằng tre, những chiếc choóc (chén) được làm từ những mấu tre; 02 người phụ nữ khiêng 01 chiếc lồng gà; 01 chiếc gùi đựng 02 ống nước, bánh chưng, nắm cơm, nắm muối dành cho một người khoác và 01 chiếc giỏ để cho nắm cơm, nắm muối đeo cạnh sườn. Chuẩn bị xong, những người phụ nữ tới một số nhà xin nước mưa và thức ăn, khi chủ nhà cho thức ăn xong thì té nước vào đoàn người và nhập vào cùng đoàn người đi tới nhà khác.
Sau khi đi khất thực qua lần lượt các gia đình, đoàn người đi ra suối, bày đồ ăn thức uống trên một tảng đá, khấn mời các vị thần linh rồi quây quần ăn cùng nhau. Ăn xong mọi người vui vẻ té nước lên nhau, ai càng ướt nhiều thì càng được nhiều may mắn.
Chị Hoàng Yến Vy, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, chia sẻ: Công tác chuẩn bị của lễ hội được chuẩn bị trước 2 tuần. Sáng sớm, người dân trong bản đã háo hức chuẩn bị cho mình những bộ trang phục đẹp nhất để dự hội. Cả về khâu văn nghệ cho lễ hội, các chị em cũng rất hăng say tập luyện để có tiết mục chỉn chu và đặc sắc nhất. Chủ trì các nghi thức cúng tế thần linh là bà mo cùng già làng, trưởng bản. Sau lễ cúng, thầy mo và già làng sẽ thực hiện nghi thức buộc chỉ cổ tay cho tất cả người dân và du khách tham gia lễ hội, với mong muốn cầu chúc một năm mới may mắn, bình an và khỏe mạnh.
Trong Tết té nước ‘Bun huột nặm” của đồng bào dân tộc Lào, hoạt động chính là “té nước”, có thể kéo dài từ 4 – 5 ngày. Ngoài ra, lễ hội có rất nhiều trò chơi dân gian, bắt nguồn từ cuộc sống lao động sản xuất, từ khát vọng vươn tới để chinh phục tự nhiên, chống thiên tai địch hoạ, bảo vệ mùa màng, bảo vệ cuộc sống yên vui, hạnh phúc cho dân, cho bản với nhiều trò chơi hay, sôi nổi và hấp dẫn như: Tấu phắc sá – táu lasa (rùa ấp trứng); Xưa khốp mu (hổ vồ lợn); Ngù kin khiết (rắn bắt ngóe); Phăn viêng (múa bắt chân bắt đầu); Pít mắc tanh (hái dưa chín). Nối tiếp những trò chơi là điệu múa lăm vông truyền thống uyển chuyển, nhẹ nhàng được người Lào hào hứng thể hiện.
Ông Cao Đăng Nghị, Chủ tịch UBND xã Núa Ngam, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, cho biết: Lễ té nước của người Lào là tết truyền thống, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng, đồng thời cũng là một trong những lễ hội chính, họ cầu cho mưa thuận, gió hòa để mùa màng bội thu; muôn vật sinh sôi, phát triển; tẩy rửa những điều không may mắn của năm cũ, để bước sang một năm mới gặp nhiều may mắn cho các thành viên, các gia đình và cộng đồng. “Bun huột nặm” còn là dịp để đoàn tụ gia đình thôn bản, để bà con dân bản được sáng tạo, thể hiện những trò chơi dân gian, những điệu dân vũ truyền thống và đặc biệt là tục té nước của dân tộc Lào.
Tết té nước của người Lào tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, đã góp phần khẳng định quá trình tồn tại, phát triển của tộc người. Cùng với đó là sự hình thành bản sắc văn hóa dân tộc, trong đó phải kể đến tục thờ cúng tổ tiên và tín ngưỡng đa thần của dân tộc Lào ở Việt Nam.
