Lạnh lùng với Kiev, giai đoạn “quan hệ lãng mạn” Ukraine-Ba Lan đã hết

Lạnh lùng với Kiev, giai đoạn quan hệ lãng mạn Ukraine-Ba Lan đã hết. Trong ảnh: Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki (phải) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy tại cuộc họp báo ở Warsaw, Ba Lan, ngày 5/4/2023. (Nguồn: AP)

Những vết rạn

Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda vừa khẳng định, không có xung đột ngoại giao giữa Ba Lan và Ukraine. Warsaw vẫn cung cấp hỗ trợ cho Kiev trong giới hạn bình thường và các cuộc đàm phán để giải quyết tranh chấp thương mại ngũ cốc vẫn tiếp tục không bị gián đoạn.

Tuy nhiên, người đứng đầu nhà nước Ba Lan nhấn mạnh, “chúng tôi đang tiếp tục ủng hộ Ukraine, nhưng cũng quan tâm đến lợi ích và an ninh của chính mình”. Tất nhiên, trong mối quan hệ với Ukraine, lợi ích của Ba Lan sẽ luôn được ưu tiên. Tổng thống Duda nói rõ thêm rằng, Warsaw đang tìm cách bảo vệ lợi ích của nông dân nước mình khi xảy ra tranh chấp thương mại nhập khẩu ngũ cốc với Ukraine.

Ông Duda phàn nàn, các quan chức Ukraine đã không nói rõ rằng, dù có lệnh cấm bán nông sản của nước này trong thị trường nội địa Ba Lan, Warsaw vẫn giữ cam kết tiếp tục vận chuyển ngũ cốc Ukraine qua lãnh thổ của mình.

“Việc vận chuyển ngũ cốc nhằm đảm bảo nguồn cung cấp đến châu Phi và Mỹ Latinh vẫn tiếp tục và đã tăng gấp đôi trong hai tháng qua. Chúng tôi không muốn ngũ cốc Ukraine, vốn gây tổn hại cho thị trường Ba Lan, xâm nhập vào lãnh thổ của chúng tôi – thường là bất hợp pháp để bán ở Ba Lan. Điều này gây tổn hại đến lợi ích của nông dân Ba Lan. Chúng tôi sẽ bảo vệ nông dân của mình vì đây là nghĩa vụ của chính phủ”, ông Duda phân trần.

Khi được hỏi liệu ông có liên lạc với Tổng thống Volodymyr Zelensky trong tương lai gần hay không? người đứng đầu nhà nước Ba Lan lưu ý rằng, “khi có nhu cầu, điều đó chưa bao giờ có vấn đề”.

“Hiện tại giữa chúng tôi đang có vấn đề về ngũ cốc và tôi hy vọng sẽ sớm được giải quyết. Tôi rất vui vì Ukraine đã quyết định “đình chỉ” các thủ tục kiện tại Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) – nơi họ đã nộp đơn khiếu nại, vì các cuộc đàm phán đang tiến triển đúng hướng”, Tổng thống Duda nói.

Ông Andrzej Duda cũng chỉ ra, các công ty Ba Lan vẫn đang triển khai các hợp đồng cung cấp thiết bị quân sự đã ký kết với Ukraine. Các hợp đồng của các công ty sản xuất vũ khí Ba Lan về xe Rosomak và Krab, hệ thống tên lửa phòng không vác vai di động Piorun và súng trường tấn công Grot cho Ukraine hiện vẫn đang được thực hiện. Họ vẫn là một trong những nhà tài trợ lớn nhất cho Ukraine.

Đúng nhưng chưa đủ

Quan hệ Ukraine-Ba Lan trở nên phức tạp hơn đáng kể liên quan đến cuộc khủng hoảng ngũ cốc. Ba Lan quyết định đơn phương gia hạn lệnh cấm nhập khẩu nông sản Ukraine sau thời hạn 15/9 của Liên minh châu Âu (EU). Các nhà lãnh đạo Ukraine gọi việc đóng cửa biên giới của Ba Lan là không thể chấp nhận được nên đã đệ đơn kiện lên WTO.

Trong khi, Tổng thống Volodymyr Zelensky cáo buộc 4 quốc gia thành viên EU giả vờ đoàn kết bằng cách gián tiếp ủng hộ Nga, trong bài phát biểu ngày 22/9 tại Đại hội đồng Liên hợp quốc. Bài phát biểu của ông Zelensky đã gây phẫn nộ ở Ba Lan và bị các chính trị gia hàng đầu nước này lên án.

Ngày 6/10, Kiev đã tạm ‘đình chỉ’ vụ kiện với lý do nước này muốn tìm một “giải pháp mang tính xây dựng trong khuôn khổ toàn bộ EU. Phát biểu trong cuộc gặp với giới truyền thông ở Brussels mới đây, Thứ trưởng Bộ Phát triển kinh tế, thương mại và nông nghiệp Ukraine Taras Kachka cho biết, “Kiev muốn tiếp tục tham vấn nhằm tìm ra giải pháp mang tính xây dựng cho ‘vấn đề ngũ cốc’, nhằm đáp ứng lợi ích của các nước láng giềng và của chính Ukraine”.

Tuy nhiên, để nối lại các cuộc đàm phán về ngũ cốc mang tính xây dựng với Ukraine, Warsaw yêu cầu Kiev rút đơn khiếu nại khỏi WTO chứ không chỉ đơn giản chỉ là “đình chỉ”. Pravda dẫn lời người phát ngôn chính phủ Ba Lan Piotr Müller cho biết, Warsaw coi quyết định của Kiev “tạm dừng” khiếu nại Ba Lan, Slovakia và Hungary lên WTO là bước đi quan trọng nhưng chưa đủ.

“Chúng tôi đang chờ đợi những hành động mang tính xây dựng hơn nữa từ Ukraine nhằm tạo ra mối quan hệ phù hợp”, ông Piotr Müller cho biết.

Trong khi đó, Bộ trưởng Nông nghiệp Ba Lan Robert Telus cho biết, chính phủ nước này chưa hiểu tuyên bố về việc “đình chỉ”. Vì nếu muốn cải thiện quan hệ giữa hai bên, thì đơn khiếu nại nên được rút lại. Theo Bộ trưởng Robert Telus, Warsaw yêu cầu Kiev rút đơn khiếu nại vì nó vô căn cứ và vô lý – Tại sao Kiev có thể khiếu nại Warsaw rằng, chính phủ Ba Lan đang giúp đỡ nông dân của chính mình?

Trong bối cảnh đó, tại Hội nghị Ngoại trưởng EU mới nhất được tổ chức ở Kiev, Ba Lan chỉ cử tham dự ở cấp thứ trưởng ngoại giao. Ngoại trưởng Ba Lan Zbigniew Rau đã không giấu giếm sự thật rằng, sự vắng mặt của ông ở Kiev bị ảnh hưởng bởi mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa Kiev và Warsaw.

Theo Ngoại trưởng Rau, việc Ukraine chọn leo thang tranh chấp thương mại này lên WTO và Đại hội đồng Liên hợp quốc, “khiến lòng tin của xã hội Ba Lan liên quan chính sách hiện tại của chính phủ Ukraine đối với Ba Lan bị lung lay”. Ông Rau nhấn mạnh: “Sau những gì đã xảy ra, việc quay trở lại tình trạng ban đầu sẽ đòi hỏi những nỗ lực to lớn”.

Ngược lại, Đại sứ Ukraine tại Ba Lan Vasyl Zvarych đặt câu hỏi, tại sao các công ty quốc phòng Ba Lan không tham dự Diễn đàn Công nghiệp quốc phòng tại Kiev dù đã được mời.

Cơ quan quốc phòng nhà nước Ba Lan sau đó xác nhận, họ đã nhận được lời mời từ Kiev, nhưng do “các hoàn cảnh khác” không cho phép ban lãnh đạo cấp cao của họ tham gia Diễn đàn.

Cách đây không lâu, cặp đôi Ba Lan-Ukraine được ca ngợi là một trục của châu Âu mới, sẽ nổi lên sau khi xung đột Nga-Ukraine kết thúc. Nhưng những sự kiện xảy ra trong những tuần qua khiến điều này có vẻ giống như “một giấc mơ”.

Ba Lan sẽ bước vào các cuộc bầu cử quốc hội ngày 15/10 tới. Cuộc cạnh tranh sít sao giữa đảng Luật pháp và công lý (PiS) cầm quyền với đảng Liên minh cực hữu được cho là sẽ phụ thuộc rất nhiều vào khả năng bên nào thu hút các cử tri theo chủ nghĩa dân tộc và nông thôn – những người ngày càng hoài nghi về sự ủng hộ của Ba Lan đối với Ukraine. Do đó, chính phủ đương nhiệm sẽ thích đề cập việc “bảo vệ lợi ích quốc gia”, ngay cả khi những thông báo đầy kịch tính của họ về Kiev có thể không hẳn giống với thực tế.

Giới quan sát bình luận, một logic tương tự cũng được áp dụng cho vấn đề ngũ cốc. Các nhà lãnh đạo Ba Lan sẽ thích viện dẫn vấn đề ngũ cốc vì lợi ích của cử tri nông thôn, hơn là phải giải quyết khó khăn ngay lập tức. Việc nông dân Ba Lan đang khốn khổ vì giá ngũ cốc rất thấp, có thể không hoàn toàn là do ngũ cốc của Ukraine nhập lậu, nhưng để xoa dịu cơn tức giận của họ, không gì dễ dàng hơn là đổ lỗi cho EU, sau đó là Berlin và bây giờ là Kiev.

Mặc dù vậy, chỉ riêng “chiến thuật bầu cử” khó có thể giải thích được hết tình trạng khủng hoảng trong quan hệ Ba Lan-Ukraine lúc này.

Tranh chấp về ngũ cốc là minh chứng cho những thách thức về cơ cấu trong quan hệ song phương – chắc chắn sẽ nảy sinh từ quá trình hội nhập của Ukraine với EU. Và những cảm xúc tiêu cực bùng phát trong một mối quan hệ đang thân thiết là một lời nhắc nhở rằng, xung đột và sự hỗ trợ đáng kể của Ba Lan dành cho Ukraine đã không xóa bỏ được những bất bình lâu đời giữa họ.

Hai nước có thể đã trải qua “giai đoạn lãng mạn” kể từ tháng 2/2022, nhưng quan hệ giữa Ukraine và Ba Lan vẫn cần đến tài ngoại giao khéo léo.

Do đó, Ba Lan dù đã không từ chối Ukraine, nhưng lập trường lạnh lùng đối với Kiev trong các vấn đề mới nảy sinh trong quan hệ vốn “đầm ấm” đang khiến những vết rạn lan rộng hơn. Khi mọi chuyện lắng xuống sau cuộc bầu cử ở Ba Lan, việc lật ngược các quyết định là điều hoàn toàn không dễ dàng. Hơn thế, nếu xảy ra, nó còn phải phụ thuộc rất nhiều vào cách hành xử từ Kiev mà Warsaw mong muốn nhận được.

Như vậy, sau những vết rạn, vẫn lờ mờ nguy cơ đứt gãy, có thể làm suy yếu không chỉ quan hệ Ukraine-Ba Lan, mà cả những nỗ lực đoàn kết của phương Tây trong cuộc xung đột với Nga.