Theo nghiên cứu của ngành y tế, lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong 3 con đường chính làm lây nhiễm HIV/AIDS, với nguy cơ lây truyền HIV lên đến 40%. Tuy nhiên, nếu bà mẹ được chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả thì tỷ lệ này chỉ còn dưới 2%, thậm chí là 0%. Do vậy, nhiều năm qua, ngành y tế Hà Nam đã triển khai chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con nhằm giúp các bà mẹ có HIV sinh ra những đứa con khỏe mạnh. Đồng thời, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống của phụ nữ nhiễm HIV và giảm tỷ lệ lây nhiễm HIV trong cộng đồng.
Thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hà Nam (CDC Hà Nam), trên địa bàn tỉnh trung bình có khoảng 5 phụ nữ nhiễm HIV mang thai mỗi năm. Tất cả phụ nữ nhiễm HIV mang thai và trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV đều được tư vấn, chuyển tiếp, theo dõi, quản lý, điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV) trong chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Năm 2022, có 9 phụ nữ nhiễm HIV mang thai được điều trị ARV, trong đó có 7 người điều trị trước khi mang thai, 1 người bắt đầu điều trị khi mang thai, 1 người điều trị trong chuyển dạ đẻ. Xét nghiệm kháng thể kháng HIV cho trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV sau 18 tháng, 100% có kết quả âm tính.
6 tháng đầu năm 2023, toàn tỉnh xét nghiệm HIV cho 3.395 phụ nữ mang thai, phát hiện mới 1 phụ nữ mang thai nhiễm HIV; điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cho 2 phụ nữ mang thai nhiễm HIV; 2 trẻ đẻ sống từ mẹ nhiễm HIV và 100% trẻ được điều trị dự phòng ARV; cả 2 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV được xét nghiệm PCR trong vòng 2 tháng tuổi. Do tuân thủ đúng, đầy đủ quá trình điều trị bằng ARV, nên tất cả các trẻ sinh ra đều phát triển bình thường và không bị nhiễm bệnh.
Thạc sỹ, bác sỹ Nguyễn Hữu Tuấn, Khoa Phòng, chống HIV/AIDS (CDC Hà Nam) cho biết: Để giảm nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con thì việc xét nghiệm HIV sớm và điều trị sớm ARV là yếu tố có tính chất quyết định. Vì những đứa con khỏe mạnh, không nhiễm HIV, mọi phụ nữ chưa biết tình trạng nhiễm HIV cần đi làm xét nghiệm trước khi mang thai, hoặc trong 3 tháng đầu của thai kỳ để được điều trị ARV càng sớm càng tốt nếu dương tính với HIV. Đối với phụ nữ đã nhiễm HIV cũng cần xem xét kỹ thời điểm có thai, đó là khi tải lượng HIV của mình thấp, tốt nhất là dưới ngưỡng phát hiện để giảm thiểu nguy cơ lây truyền HIV sang con.
Tỷ lệ người nhiễm HIV trên địa bàn tỉnh được điều trị đạt hơn 92%. Điều này có ý nghĩa rất lớn, bởi bệnh nhân được điều trị sớm sẽ giúp cải thiện được tình trạng sức khỏe. Đồng thời, ngăn chặn được sự nhân lên của virus HIV trong cơ thể, làm giảm khả năng lây nhiễm ra cộng đồng, giảm tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Tuy nhiên, để sinh ra những đứa con không bị nhiễm HIV, người mẹ nhiễm HIV phải được điều trị ARV và tuân thủ điều trị tốt; cần theo dõi thai kỳ, tuân thủ các biện pháp dự phòng lây nhiễm và điều trị dự phòng ngay cho trẻ từ lúc lọt lòng. Các biện pháp can thiệp trong chương trình dự phòng lây truyền từ mẹ sang con dù khá hiệu quả, nhưng nếu muốn sinh con, người nhiễm HIV cần có tư vấn của bác sĩ để được cung cấp đầy đủ thông tin, kiến thức cho một thai kỳ khỏe mạnh, cần được theo dõi, điều trị đầy đủ. Đồng thời, khám, quản lý thai nghén tại các cơ sở chăm sóc, điều trị HIV/AIDS.
Để thực hiện tốt công tác dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, thời gian qua, CDC Hà Nam, trung tâm y tế các huyện, thị xã, thành phố, các trạm y tế xã, phường, thị trấn đã thực hiện lồng ghép triệt để vào hệ thống chăm sóc sức khỏe sinh sản nhằm tiếp cận với phụ nữ mang thai sớm nhất để có thể khắc phục tình trạng xét nghiệm HIV muộn và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con bằng ARV muộn ở phụ nữ mang thai nhiễm HIV. Đặc biệt, triển khai thực hiện hiệu quả Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (từ ngày 1-30/6) hằng năm nhằm góp phần thay đổi nhận thức của người dân về HIV, giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS. Bên cạnh đó, nâng cao ý thức dự phòng sớm lây nhiễm HIV cho phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ độ tuổi sinh đẻ.
Thực hiện Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con năm 2023, các hoạt động dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được đẩy mạnh trên toàn tỉnh, tập trung vào việc phát hiện và điều trị ARV sớm cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV và con của họ. Tăng cường truyền thông lưu động trên các tuyến đường chính và các địa điểm công cộng, treo băng zôn, phát tờ rơi, tuyên truyền trực tiếp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cho phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ; tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội… Trong đó, chú trọng tuyên truyền về: Lợi ích của xét nghiệm sớm HIV cho phụ nữ mang thai; thời điểm phụ nữ nhiễm HIV có thể mang thai an toàn giảm nguy cơ lây nhiễm HIV cho con; lợi ích của dự phòng sớm lây nhiễm HIV; điều trị ARV sớm để dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; quảng bá các dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV cho phụ nữ mang thai và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tại địa phương… Cung ứng thuốc ARV bảo đảm tính sẵn có, dễ tiếp cận để điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Xét nghiệm PCR chẩn đoán sớm tình trạng nhiễm HIV cho trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV theo đúng quy định của Bộ Y tế.
Từ kinh phí hỗ trợ cho hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, phụ nữ mang thai được xét nghiệm HIV và hỗ trợ thuốc ARV điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con miễn phí trong quá trình quản lý thai nghén, chuyển dạ đẻ tại các cơ sở y tế trên địa bàn tỉnh. Phụ nữ mang thai nhiễm HIV được điều trị ARV ngay tại CDC Hà Nam và trung tâm y tế các huyện, thị xã. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng, đủ đã làm giảm đáng kể tỷ lệ trẻ bị nhiễm HIV từ mẹ; giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình cũng như ngành y tế trong hoạt động điều trị và dự phòng.
Để hướng tới mục tiêu “Loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030”, bên cạnh sự nỗ lực của ngành y tế, rất cần sự tham gia, chung tay vào cuộc của các tầng lớp nhân dân. Đặc biệt, những người trong độ tuổi sinh con, đang mang thai cần chủ động đi xét nghiệm HIV và đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn, can thiệp phù hợp, kịp thời; những phụ nữ nhiễm HIV trong độ tuổi sinh đẻ, cần đến các cơ sở y tế chuyên trách để được tư vấn, hướng dẫn các xét nghiệm cần thiết, để có những đứa con khỏe mạnh.
Hoàng Hải
