Cho đến nay, trong số hơn 500 người đã bay vào vũ trụ, chỉ có 11% trong số họ là phụ nữ. Gần như những phụ nữ này đều bay trong chương trình của NASA, số còn lại tham gia các chương trình vũ trụ của Liên Xô/Nga và Trung Quốc.
Phi hành gia NASA Peggy Whitson trên tàu ISS. Ảnh: NASA
Xét về số lượng, Mỹ đã gửi nhiều phụ nữ nhất vào vũ trụ. Kể từ năm 1961, tổng cộng 50 nữ phi hành gia đã bay cùng NASA, trong đó có Peggy Whitson, người hiện đang giữ kỷ lục người Mỹ ở trong không gian nhiều ngày liên tục nhất. Tuy nhiên, phụ nữ chỉ chiếm 14% tổng số người Mỹ được đưa vào vũ trụ.
Người phụ nữ đầu tiên du hành vào vũ trụ
Ngày 16/6/1963, Nhà du hành vũ trụ Liên Xô Valentina Tereshkova đã trở thành người phụ nữ đầu tiên du hành vào vũ trụ trên tàu Vostok 6.
Nhà du hành vũ trụ Liên Xô Valentina Tereshkova trở thành người phụ nữ đầu tiên bay vào vũ trụ khi cô thực hiện sứ mệnh Vostok 6, ngày 16/6/1963. Ảnh: NASA
Valentina Vladimirovna Tereshkova sinh năm 1937 trong một gia đình nông dân ở Maslennikovo (Nga). Bà bắt đầu làm việc tại một nhà máy dệt khi 18 tuổi. Ở tuổi 22, bà có lần nhảy dù đầu tiên dưới sự trợ giúp của một câu lạc bộ hàng không địa phương. Đam mê của Tereshkova với môn nhảy dù đã khiến bà giành được sự chú ý của chương trình không gian Liên Xô, vốn đang tìm cách đưa một phụ nữ lên vũ trụ vào đầu những năm 1960 nhằm đạt thêm một danh hiệu “đầu tiên trong không gian” trước người Mỹ.
Là một vận động viên nhảy dù giỏi, Tereshkova có đủ khả năng để xử lý một trong những nhiệm vụ thử thách nhất của chuyến bay vũ trụ Vostok, đó là cú phóng bắt buộc từ con tàu vũ trụ ở độ cao gần 6.100m trong quá trình quay trở về Trái Đất.
Tháng 2/1962, bà cùng với ba nữ vận động viên nhảy dù khác và một nữ phi công đã được tuyển chọn tham gia khóa đào tạo chuyên sâu để trở thành một nhà du hành vũ trụ.
Năm 1963, Tereshkova được chọn tham gia chuyến bay kép thứ hai trong chương trình Vostok, với hai tàu vũ trụ Vostok 5 và Vostok 6. Ngày 14/5/1963, Vostok 5 được phóng lên vũ trụ cùng với phi hành gia Valeri Bykovsky trên tàu. Khi Bykovsky vẫn đang quay quanh Trái Đất, Tereshkova được phóng lên vũ trụ vào ngày 16/6 trên tàu Vostok 6. Hai con tàu tuy có quỹ đạo khác nhau, nhưng tại một thời điểm, chúng chỉ cách nhau ba dặm, cho phép hai phi hành gia trao đổi thông tin liên lạc ngắn gọn. Tàu của Tereshkova được dẫn đường bởi một hệ thống điều khiển tự động.
Valentina Tereshkova bước sang tuổi 76 vào ngày 6/3/2013. Ảnh: RIA Novosti
Ngày 19/6, sau 48 vòng bay và 71 giờ trong không gian, Vostok 6 quay trở lại bầu khí quyển, và Tereshkova đã nhảy dù xuống Trái Đất thành công sau khi phóng ra ở độ cao 6.100m. Bykovsky và Vostok 5 cũng đã hạ cánh an toàn vài giờ sau đó.
Sau chuyến bay không gian lịch sử của mình, Valentina Tereshkova đã nhận được Huân chương Lenin và danh hiệu Anh hùng Liên bang Xô Viết. Tháng 11/1963, bà kết hôn với nhà du hành vũ trụ Andrian Nikolayev, họ có chung một con gái và sau đó ly thân.
Năm 1966, Tereshkova trở thành thành viên của Xô Viết tối cao, cơ quan lập pháp quốc gia của Liên Xô; bà cũng đồng thời là đại diện của Liên Xô tại nhiều tổ chức và sự kiện quốc tế của phụ nữ. Bà không bao giờ bay vào không gian nữa, và các chuyến bay của bà cũng là các chuyến bay vào vũ trụ cuối cùng của một nữ phi hành gia, mãi cho đến những năm 1980.
Người phụ nữ Mỹ đầu tiên bay vào không gian
Sally Ride (26/5/1951 – 23/7/2012) là một phi hành gia, nhà vật lý và kỹ sư người Mỹ, người đã làm nên lịch sử cho thế giới phương Tây khi trở thành người phụ nữ Mỹ đầu tiên bay vào vũ trụ, lái tàu con thoi Challenger vào năm 1983.
Nữ phi hành gia Sally Ride. Ảnh: rmg.co.uk
Sinh ra ở Los Angeles, Ride gia nhập NASA vào năm 1978 và là người phụ nữ thứ ba trong không gian nói chung, sau các nhà du hành vũ trụ Liên Xô Valentina Tereshkova (1963) và Svetlana Savitskaya (1982). Cho đến nay, Ride vẫn là phi hành gia người Mỹ trẻ nhất đã du hành vũ trụ ở tuổi 32. Hơn nữa, Ride là phi hành gia LGBT đầu tiên được biết đến.
Ride giữ nhiều vị trí nổi bật trong giới học thuật như Đại học Cornell và Đại học California. Bà cũng thành lập một số tổ chức để thúc đẩy giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học).
Người phụ nữ Mỹ gốc Phi đầu tiên trong không gian
Mae Carol Jemison, sinh ngày 17/10/1956, một kỹ sư, nhà sinh vật học và là phi hành gia người Mỹ của NASA. Cô trở thành người phụ nữ Mỹ gốc Phi đầu tiên bay vào vũ trụ khi đi vào quỹ đạo trên tàu con thoi Endeavour vào ngày 12/9/1992.
Mae Carol Jemison. Ảnh: NASA
Mae Jemison nộp đơn vào chương trình không gian của NASA năm 1983 sau khi được sứ mệnh của Sally Ride truyền cảm hứng. Cô gia nhập NASA năm 1987 và là 1 trong 15 ứng viên được chọn từ hơn 2.000 ứng viên.
Trên tàu con thoi Endeavour, Mae Jemison đã làm việc với các thí nghiệm nghiên cứu tế bào xương. Cô rời NASA vào năm 1993 để theo đuổi các nghiên cứu về khoa học xã hội tương tác với công nghệ, lĩnh vực mà cô tiếp tục với tư cách là Giáo sư tại Đại học Cornell và thông qua một số công ty của riêng mình.
Người phụ nữ Anh đầu tiên bay vào vũ trụ
Helen Patricia Sharman, sinh ngày 30/5/1963, một nhà hóa học và kỹ thuật viên, đã trở thành phi hành gia người Anh đầu tiên bay vào vũ trụ và là người phụ nữ đầu tiên đến thăm trạm vũ trụ Mir vào năm 1991.
Sharman đã được chọn làm ứng cử viên sau khi trả lời một quảng cáo trên đài phát thanh yêu cầu các ứng viên phi hành gia người Anh “không cần kinh nghiệm”. Bất chấp yêu cầu khá đơn giản của quảng cáo, các tiêu chí lựa chọn khá khắt khe. Kiến thức nền tảng về hóa học, khả năng ngoại ngữ và thể lực khỏe mạnh đã giúp Sharman được lựa chọn trong số gần 13.000 ứng viên. Cô được chọn trực tiếp trên truyền hình Anh ngày 25/11/1989.
Helen Sharman, người phụ nữ Anh đầu tiên bay vào vũ trụ với bộ đồ du hành vũ trụ. Ảnh: BBC
Sharman được chọn là 1 trong 2 ứng cử viên duy nhất tham gia khóa đào tạo phi hành gia toàn thời gian tại thành phố Moscow. Chương trình không gian được gọi là Dự án Juno và là sự hợp tác giữa Liên Xô và các chương trình không gian của Anh.
Nhiệm vụ Soyuz, bao gồm các nhà du hành vũ trụ Liên Xô Anatoly Artsebarsky, Sergei Krikalev và Sharman, được phóng lên vũ trụ vào ngày 18/5/1991 và trải qua 8 ngày trên quỹ đạo. Thời gian Sharman trên tàu Mir liên quan đến một số thí nghiệm y tế và nông nghiệp, đồng thời chụp ảnh Quần đảo Anh từ nhà ga.
Vào thời điểm đó, Sharman gần 28 tuổi, khiến cô trở thành một trong những cá nhân trẻ nhất từng bay vào vũ trụ.
Người phụ nữ Ấn Độ đầu tiên bay vào vũ trụ
Kalpana Chawla (17/3/1962 – 1/2/2003) là một phi hành gia và kỹ sư người Mỹ. Cô là người phụ nữ gốc Ấn Độ đầu tiên lên vũ trụ và là người Ấn Độ thứ hai bay vào vũ trụ.
Kalpana Chawla lần đầu tiên bay trên Tàu con thoi Columbia vào năm 1997, với tư cách là chuyên gia sứ mệnh và người điều khiển cánh tay rô-bốt chính. Ảnh: hindustantimes.com
Kalpana phục vụ tại NASA với tư cách là chuyên gia sứ mệnh và người điều khiển cánh tay rô-bốt trên Tàu con thoi Columbia. Chuyến bay được phóng vào ngày 17/11/1997, và nó ở trong không gian 15 ngày 12 giờ.
6 năm sau chuyến bay đầu tiên, cô thực hiện chuyến đi thứ 2 trên tàu con thoi Columbia, chuyến đi kết thúc trong thảm họa. Ngày 1/2/2003, con tàu đã bị nổ tung khi quay trở lại bầu khí quyển của Trái đất, khiến tất cả 7 thành viên trong phi hành đoàn thiệt mạng, bao gồm cả Kalpana. Với hai nhiệm vụ của mình, Kalpana đã ở hơn một tháng trong không gian.
Margaret Hamilton – người tiên phong trong lĩnh vực máy tính của NASA
Margaret Heafield Hamilton (sinh ngày 17/8/1936) là một nhà khoa học máy tính người Mỹ. Cô được ghi nhận là người dẫn đầu việc phát triển phần mềm chuyến bay trên tàu cho chương trình không gian Apollo của NASA và là công cụ cho sứ mệnh Apollo 11 cũng như cuộc đổ bộ lên Mặt trăng của Mỹ.
Sau khi tốt nghiệp Đại học Earlham và Đại học Brandeis về Toán học, Hamilton gia nhập Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) vào năm 1960. Tại đây, cô được tuyển dụng với tư cách là một trong những nhà thiết kế chương trình phòng thủ phòng không và sau đó được mời tham gia NASA để phát triển chương trình phần mềm không gian Apollo. Đến năm 1965, Hamilton được giao chỉ huy phần mềm trên máy bay của chương trình vũ trụ Apollo, và 3 năm sau bà có một nhóm gồm 400 người làm việc cùng với bà trong việc thiết kế phần mềm.
Margaret Hamilton cùng tài liệu viết cho Apollo 11. Ảnh: NASA
Phần mềm Apollo được thiết kế chuyên nghiệp, có nghĩa là nó có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ hơn so với yêu cầu ban đầu. Hệ thống bao gồm hàng nghìn dòng mã, xác định và ưu tiên các vấn đề khác nhau và giải quyết chúng thông qua một bộ chương trình khôi phục. Đây là một bước phát triển cần thiết để kiểm soát mặt đất và các phi công của sứ mệnh Apollo 11 trong việc lựa chọn hạ cánh hay không hạ cánh, dựa trên các báo động ưu tiên.
Phần mềm này thành công trong các sứ mệnh Apollo đến mức NASA đã sử dụng các hệ thống này trong nhiều dự án sau này của họ, bao gồm cả dự án trạm vũ trụ Skylab.
Katherine Johnson – nhà toán học của NASA
Katherine Johnson (26/8/1918 – 24/2/2020) là một nhà toán học người Mỹ gốc Phi. Tính toán của cô ảnh hưởng đến mọi chương trình không gian lớn của NASA.
Năm 1961, bà tính toán đường bay cho Alan Shepard, người Mỹ đầu tiên bay vào vũ trụ. Cô ấy cũng có công trong việc vạch ra quỹ đạo cho John Glenn, người Mỹ đầu tiên trên quỹ đạo. Các tính toán của cô ấy cũng rất cần thiết trong việc tìm hiểu thời gian cho các vụ phóng, bao gồm cả sứ mệnh của Apollo 11 tới Mặt trăng.
Chuyến đi bộ ngoài không gian đầu tiên toàn nữ
Các phi hành gia của NASA gồm Christina Koch và Jessica Meir đã thực hiện chuyến đi bộ ngoài không gian toàn nữ đầu tiên vào thứ Sáu ngày 18/10/2019.
Các phi hành gia Christina Koch và Jessica Meir. Ảnh: NASA
Mặc dù phụ nữ đã thực hiện các chuyến đi bộ ngoài không gian từ những năm 1980, nhưng đây là lần đầu tiên một phi hành đoàn toàn nữ thực hiện hoạt động này. Nhiệm vụ bao gồm sửa chữa một bộ nguồn bị lỗi trên Trạm vũ trụ quốc tế.
Chuyến bay đầu tiên của phi hành đoàn SpaceX đến ISS
Vào ngày 3/2020, NASA thông báo rằng họ đã chỉ định Shannon Walker thực hiện chuyến bay có người lái đầu tiên của tàu vũ trụ SpaceX Crew Dragon trong một sứ mệnh tới Trạm Vũ trụ Quốc tế ISS.
Walker tham gia cùng các phi hành gia Michael Hopkins và Victor Glover Jr từ NASA và Soichi Noguchi từ Cơ quan Thám hiểm Hàng không Vũ trụ Nhật Bản, trong chuyến thám hiểm kéo dài 6 tháng trên ISS.
Walker trước đây đã trải qua 163 ngày làm kỹ sư bay trên ISS vào năm 2010.
Hương Giang (tổng hợp)
