Đơn hàng và giá có xu hướng sụt giảm
Trong bối cảnh kinh tế thế giới suy giảm, tổng cầu giảm sút, nhu cầu các thị trường XK lớn suy yếu, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam lập kỷ lục mới, đạt 732,5 tỷ USD, tăng 9,5% so với năm 2021. Trong đó, XK tăng 10,6%, đạt khoảng 371,85 tỷ USD, hoàn thành vượt mức chỉ tiêu kế hoạch được Quốc hội và Chính phủ giao (kế hoạch tăng 8%). Trong năm 2022 có 36 mặt hàng đạt kim ngạch XK hơn 1 tỷ USD, chiếm 94% tổng kim ngạch XK (có 8 mặt hàng XK trên 10 tỷ USD).
Đáng chú ý, cán cân thương mại tiếp tục ghi nhận xuất siêu năm thứ 7 liên tiếp với thặng dư hơn 11 tỷ USD, góp phần tích cực cho cán cân thanh toán, giúp nâng cao dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá và ổn định các chỉ số kinh tế vĩ mô khác của nền kinh tế. Cùng với đó, cơ cấu hàng hóa XK tiếp tục cải thiện theo chiều hướng tích cực, giảm hàm lượng XK thô, tăng XK sản phẩm chế biến, sản phẩm công nghiệp, tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu. Nhóm hàng công nghiệp chế biến tiếp tục chiếm tỷ trọng chủ yếu trong cơ cấu XK, chiếm hơn 86% tổng kim ngạch XK.
Tuy nhiên, thực trạng của hoạt động XK cho thấy, XK tăng cao nhưng mức độ phụ thuộc vào khu vực FDI vẫn còn lớn (kim ngạch XK của khối doanh nghiệp FDI kể cả dầu thô chiếm khoảng 74% tổng kim ngạch XK). Giá trị gia tăng trong XK chưa được như mong muốn. Tốc độ đa dạng hóa thị trường ở một số sản phẩm (như rau quả) còn chậm nên chưa có khả năng đáp ứng các yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng của các thị trường, tận dụng tốt các ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết. Việc chuyển từ hoạt động XK tiểu ngạch sang chính ngạch còn chậm.
Năm 2023, Bộ Công Thương đặt mục tiêu đưa tổng kim ngạch XK tăng khoảng 6% so với năm 2022 (tương đương với kim ngạch gần 394 tỷ USD); cán cân thương mại duy trì xuất siêu. Nhiều chuyên gia cho hay, dù mục tiêu này thấp hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng kim ngạch XK của Việt Nam năm 2022, song đây cũng là thách thức lớn cho Việt Nam. Bởi năm 2023, thương mại toàn cầu sẽ tiếp tục chịu nhiều sức ép do căng thẳng địa chính trị và cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt; lạm phát tăng cao, thị trường xuất nhập khẩu thu hẹp cùng với chính sách thắt chặt tiền tệ và phòng, chống dịch Covid-19 ở một số nước cũng sẽ tác động mạnh mẽ đến thị trường hàng hóa trong nước và XK của Việt Nam theo hướng bất lợi do nền kinh tế nước ta có độ mở lớn.
Nhìn vào bức tranh XK hàng hóa hai tháng đầu năm 2023 cũng cho thấy, thiếu vắng các đơn hàng XK cộng thêm xu hướng giảm của giá hàng hóa đã khiến hoạt động thương mại của nước ta tiếp tục chậm lại trong hai tháng vừa qua. Điển hình, giá XK bình quân các mặt hàng nông sản như nhân điều, cà phê, sắn và sản phẩm từ sắn giảm lần lượt là 3,7%, 1,7% và 8,5% so với cùng kỳ năm ngoái; giá hạt tiêu giảm tới 31,4%, giá cao su giảm 20,6%. Giá các mặt hàng công nghiệp chế biến cũng giảm khá mạnh, như: Phân bón giảm 25,5%, chất dẻo nguyên liệu giảm 24,8%, sắt thép giảm 32%… Xu hướng về giá và đơn hàng chậm lại dẫn tới trong hai tháng đầu năm 2023, kim ngạch XK của hầu hết nhóm hàng đều giảm, ngoại trừ nhóm hàng nhiên liệu khoáng sản. Đáng chú ý, XK của nhiều mặt hàng nhóm “tỷ USD” giảm khá mạnh so với cùng kỳ như: Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện; máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng; hàng dệt may; giày dép các loại; gỗ và sản phẩm gỗ… Tính chung hai tháng đầu năm 2023, kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam ước đạt 96 tỷ USD, giảm 13,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, kim ngạch XK giảm 10,4%, đạt 49,44 tỷ USD; nhập khẩu giảm 16%, đạt 46,62 tỷ USD.
Nâng cao chất lượng hàng hóa, đáp ứng các yêu cầu mới
Đánh giá về xu hướng của hoạt động XK năm 2023, ông Nguyễn Việt Phong, Vụ trưởng Vụ Thống kê Thương mại và Dịch vụ, Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, thực trạng XK và nhập khẩu sụt giảm trong quý IV-2022 đã cho thấy các doanh nghiệp XK thiếu hụt đơn hàng mới, dẫn tới không nhập khẩu nguyên nhiên vật liệu phục vụ cho sản xuất, từ đó sẽ tác động tiêu cực tới hoạt động sản xuất và XK của năm 2023. Ở góc độ doanh nghiệp, ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam cho rằng, trong năm 2023, áp lực về nguyên liệu sẽ giảm bớt do Trung Quốc mở cửa trở lại, song đơn hàng sẽ là khó khăn cho doanh nghiệp do tình hình kinh tế thế giới nói chung, các thị trường XK chủ lực của Việt Nam nói riêng còn nhiều khó khăn, trở ngại.
Đề cập tới điểm cần lưu ý trong hoạt động XK năm 2023, theo ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, đó là yêu cầu bảo vệ môi trường, tiêu chuẩn xanh hóa các sản phẩm từ các nước nhập khẩu ngày càng khắt khe. Điều này sẽ tác động đến toàn bộ chuỗi cung ứng, buộc những doanh nghiệp gia công, sản xuất, XK của Việt Nam cần phải thay đổi để đáp ứng những yêu cầu này. Dẫn chứng cho cảnh báo này, ông Trần Thanh Hải đề cập tới việc Liên minh châu Âu sẽ thực hiện Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM). Theo đó, Liên minh châu Âu sẽ đánh thuế carbon đối với tất cả hàng hóa XK sang thị trường này dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất ở nước sở tại. “Đây là yếu tố rất mới, tác động lớn vào tính cạnh tranh của sản phẩm. Do đó, các doanh nghiệp cần lưu ý, nghiên cứu và có giải pháp xử lý”, ông Trần Thanh Hải cho hay.
Để hoàn thành mục tiêu tăng trưởng XK năm 2023, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết, thời gian tới, Bộ sẽ tập trung thực hiện đồng bộ và triển khai hiệu quả các FTA đã có hiệu lực để mở rộng, đa dạng hóa thị trường, chuỗi cung ứng và mặt hàng xuất nhập khẩu; chuyển mạnh sang XK chính ngạch gắn với xây dựng thương hiệu, thúc đẩy XK bền vững. Cùng với đó, tiếp tục đổi mới công tác xúc tiến thương mại, phát triển hạ tầng số nhằm đẩy mạnh phân phối hàng hóa thông qua các kênh thương mại điện tử; nâng cao chất lượng hàng hóa theo hướng đáp ứng các yêu cầu về tiêu chuẩn môi trường, chất lượng sản phẩm và quy tắc xuất xứ hàng hóa; phát triển mạnh thương mại nội địa để khai thác có hiệu quả thị trường gần 100 triệu dân.
VŨ DUNG
