Thủ lĩnh lực lượng nổi dậy Syria là ai?

Sau nhiều năm ẩn mình, ông Abu Mohammad al-Jolani có bước tiến lớn khi chỉ huy cuộc tấn công chớp nhoáng gây chấn động, dẫn đến sự kết thúc của chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad ở Syria.

Ông al-Jolani, 42 tuổi, là thủ lĩnh của Hayat Tahrir al-Sham, một nhóm Hồi giáo từng có liên hệ với Al Qaeda, đã kiểm soát hầu hết tỉnh Idlib, ở phía tây bắc Syria, trong nhiều năm trong thời gian bế tắc kéo dài của cuộc xung đột.

“Cho đến nay, ông là nhân vật quan trọng nhất trên thực địa ở Syria”, Jerome Drevon, một nhà phân tích cấp cao về xung đột hiện đại tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, người đã gặp ông al-Jolani nhiều lần trong năm năm qua, cho biết.

Vào cuối tháng 11, ông Hayat Tahrir al-Sham phát động chiến dịch quan trọng nhất đối với chính quyền của ông al-Assad trong một thập kỷ. Phiến quân quét qua Aleppo, thành phố lớn nhất của Syria, trước khi tiến về phía nam, chiếm lãnh thổ trên khắp một số tỉnh mà không gặp phải nhiều sự kháng cự.

Đến 8/12, quân nổi dậy ăn mừng tại thủ đô Damascus của Syria và tuyên bố nơi này đã “thoát khỏi” ông al-Assad. Theo Bộ Ngoại giao Nga, nhà lãnh đạo lâu năm của Syria rời Syria sau khi đàm phán với “một số bên trong cuộc xung đột vũ trang”. Nga đã cấp cơ chế tị nạn cho ông Assad. 

Sinh ra với tên Ahmed Hussein al-Shara ở Ả Rập Xê-út, ông al-Jolani là con của những người Syria lưu vong, theo truyền thông Ả Rập. Vào cuối những năm 1980, gia đình ông chuyển về Syria, và vào năm 2003, ông đến nước láng giềng Iraq để gia nhập Al Qaeda và chống lại Mỹ. 

Theo các báo cáo của phương tiện truyền thông Ả Rập và các quan chức Mỹ, ông trải qua nhiều năm trong một nhà tù Mỹ ở Iraq.

Sau đó, ông xuất hiện ở Syria vào khoảng thời gian bắt đầu cuộc nội chiến và thành lập Mặt trận Nusra, một chi nhánh của Qaeda, cuối cùng phát triển thành Hayat Tahrir al-Sham. Vào một thời điểm, ông lấy bí danh là Abu Mohammad al-Jolani.

Kể từ khi cắt đứt quan hệ với Al Qaeda, ông al-Jolani và nhóm của ông cố gắng giành được sự công nhận quốc tế bằng cách tránh xa phong trào thánh chiến toàn cầu và tập trung vào việc quản lý có tổ chức ở Syria.

Trong những năm gần đây, ông al-Jolani và nhóm của ông xây dựng một chính quyền tại lãnh thổ mà họ quản lý, thu thuế, cung cấp các dịch vụ công hạn chế và thậm chí cấp thẻ căn cước cho cư dân, theo một báo cáo của Liên hợp quốc. Họ từng bị chỉ trích từ trong và ngoài nước vì sử dụng các chiến thuật cực đoan. 

Nhiều câu hỏi về loại chính phủ mà ông al-Jolani sẽ ủng hộ và liệu người dân Syria có chấp nhận hay không. Ở Idlib, ông Hayat Tahrir al-Sham ủng hộ một chính phủ được chỉ đạo bởi một hệ tư tưởng Hồi giáo Sunni bảo thủ và đôi khi cứng rắn.

Kể từ khi cuộc tấn công của phiến quân bắt đầu, ông al-Jolani tìm cách trấn an các cộng đồng thiểu số từ các giáo phái và tôn giáo khác. Một số nhà phân tích cho biết hiện ông đang phải đối mặt với thử thách của cuộc đời mình: liệu có thể đoàn kết người dân Syria hay không.

Ông Drevon ví tình hình mà ông al-Jolani đang phải đối mặt giống với tình hình của những nhà lãnh đạo khác trong chiến tranh, như Tổng thống Volodymyr Zelensky của Ukraine.

Ông Drevon nói: “Ông Zelensky bị chỉ trích trước chiến tranh ở Ukraine, và sau đó ông ấy trở thành một chính khách. Câu hỏi đặt ra là liệu ông Jolani có thể thực hiện được sự chuyển đổi tương tự hay không”.