Tây Nguyên nằm ở độ cao từ khoảng 600m đến 1.500m, có khoảng 2 triệu ha đất bazan màu mỡ – loại đất được hình thành trong quá trình phun trào của núi lửa.
Với đặc tính màu mỡ, giàu chất dinh dưỡng, tơi xốp, loại đất này tốt cho cây trồng, đặc biệt là các loại cây công nghiệp lâu năm có giá trị kinh tế cao như cà phê, chè, cao su, hồ tiêu, điều.
Cây cà phê xuất xứ từ châu Phi xa xôi, du nhập vào Việt Nam từ nửa cuối thế kỉ 19 theo chân các nhà truyền giáo châu Âu. Ban đầu, loại cây này được trồng ở phía Bắc rồi đưa dần vào miền trong.
Đầu thế kỷ 20, sau hàng chục năm phiêu bạt trên đất Việt, “con thuyền” cà phê đã chọn được “bến đỗ” Tây Nguyên để gắn bó. Ở đây có độ cao, khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp và cư dân bản địa cũng nhanh chóng “say mê” cây cà phê.
Những người sành cà phê nhận xét: đôi khi thấy trong cà phê xứ này có vị béo ngậy của bơ, của caramen… và đặc biệt là mùi vị được tạo nên từ nắng, gió Tây Nguyên.
Lương duyên giữa cây và đất ấy đã đưa Việt Nam thành nước xuất khẩu cà phê thứ hai trên thế giới. Đặc biệt, sản lượng riêng của cà phê Robusta Việt Nam đứng đầu thế giới.
Cà phê đã làm đổi đời người dân Tây Nguyên, phát triển kinh tế đất nước. Ngược lại, ở Việt Nam đã hình thành một văn hóa cà phê có bản sắc riêng. Cách gọi các loại cà phê cũng đã được Việt hóa.
Cà phê Arabica còn được gọi là “cà phê chè” bởi lá của nó nhìn giống lá cây chè – loại cà phê này chỉ sinh trưởng ở một số vùng tại tỉnh Lâm Đồng – sản lượng không nhiều nhưng chất lượng tuyệt hảo. Cà phê Robusta được gọi là “cà phê vối” bởi lá của nó giống lá vối – một cách gọi tên dân dã và thân quen.
Bà con ở Tây Nguyên thường tính các mốc mùa vụ theo lịch âm. Sau khi thu hoạch tầm giữa tháng 10, cà phê được cắt tỉa cành và tưới nước liên tục cho đến khi mưa xuống (thường là tháng 3 âm lịch).
Giáp Tết Nguyên đán hoa cà phê nở rộ đợt đầu, từ rằm đến hết tháng Giêng là đợt trổ hoa thứ hai, tuy ít hoa hơn nhưng tỷ lệ đậu quả rất cao, khoảng cuối tháng 2 cà phê nở hoa đợt cuối. Khi mưa xuống nhiều, người trồng cà phê chỉ cần làm cỏ và bón phân đều đặn để cây có thêm dinh dưỡng nuôi quả. Tháng 8 cà phê bắt đầu chín bói và tháng 10 là khi những rẫy cà phê chín đỏ nhộn nhịp tiếng nói cười của người thu hái.
Tạp chí Heritage
