Đề xuất nhiều phương án mới trong dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu

Sẽ trình phương án cho thương nhân phân phối mua bán lẫn nhau

Theo Bộ Công Thương, qua quá trình lấy ý kiến về dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu, nhiều thương nhân phân phối (TNPP) cho rằng “bỏ quy định mua bán xăng dầu giữa các TNPP xăng dầu với nhau là hạn chế quyền kinh doanh của doanh nghiệp (DN) vừa và nhỏ, là phân biệt đối xử, tạo lợi thế kinh doanh cho các DN có vị thế độc quyền”. Do đó, các TNPP xăng dầu đề nghị tiếp tục quy định TNPP được quyền mua bán xăng dầu với nhau như hiện tại, để tạo thêm nguồn hàng cung ứng cho các TNPP khác và thương nhân bán lẻ trong trường hợp nguồn cung xăng dầu từ thương nhân đầu mối gặp sự cố đột ngột.

Bộ Công Thương cho rằng, trong thực tế, việc TNPP mua bán xăng dầu lẫn nhau không tạo ra nguồn cung mới cho thị trường do trách nhiệm bảo đảm nguồn cung thuộc về thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu. Việc TNPP không được mua bán xăng dầu lẫn nhau không làm mất đi tính cạnh tranh trên thị trường. Các thương nhân trong từng phân khúc thị trường vẫn tự do cạnh tranh với nhau.

Hơn nữa, theo ý kiến của cơ quan kiểm tra, thanh tra, qua quá trình kiểm tra, việc cho phép TNPP được mua xăng dầu của nhau tạo ra nhiều tầng nấc trung gian trong khâu phân phối (thị trường thứ cấp) làm tăng thêm chi phí trong khâu này dẫn tới chiết khấu tại khâu bán lẻ ở mức thấp, đồng thời khó kiểm soát nguồn cung.

Tuy nhiên, tiếp thu ý kiến góp ý, Bộ Công Thương sẽ trình Chính phủ 2 phương án, trong đó có phương án TNPP được mua bán lẫn nhau vừa để phù hợp với kiến nghị của các TNPP xăng dầu vừa tạo điều kiện đa dạng hóa hệ thống phân phối xăng dầu. Nhưng Bộ này vẫn cho rằng, phương án này sẽ không xác định chính xác được lượng xăng dầu tiêu thụ thực tế trên thị trường khi các thương nhân mua bán qua lại lẫn nhau tạo số liệu “ảo”. Đồng thời có nguy cơ dẫn tới chiết khấu tại khâu bán lẻ chỉ ở mức thấp khiến cho các DN bán lẻ hạn chế bán hàng ra thị trường do bị lỗ.

Dự kiến chỉ công bố giá 2 mặt hàng xăng dầu

Bộ Công Thương cho biết, trong quá trình lấy ý kiến về dự thảo Nghị định còn có ý kiến khác về cơ chế điều hành giá xăng dầu. Theo đó, đề xuất Nhà nước nên để DN chủ động tính toán và quyết định giá bán theo cơ chế thị trường theo hướng, Nhà nước công bố công thức tính giá, mức giá tham chiếu quốc tế và premium bình quân; Không công bố chi phí kinh doanh và lợi nhuận định mức. Căn cứ công thức tính giá và mức giá tham chiếu Nhà nước công bố, thương nhân đầu mối và TNPP quyết định giá bán buôn, bán lẻ và thời điểm điều chỉnh giá theo cơ chế thị trường.

Thương nhân kinh doanh xăng dầu có trách nhiệm làm thủ tục kê khai và công bố giá do mình quyết định theo quy định của pháp luật. Trường hợp thị trường xăng dầu diễn biến bất ổn, có quyết định bình ổn giá thì thực hiện theo nguyên tắc điều chỉnh giá xăng dầu như quy định tại dự thảo Nghị định.

Bộ Công Thương đánh giá, theo phương án này, DN hoàn toàn được chủ động quyết định giá bán xăng dầu và sát hơn với Luật Giá năm 2023. Tuy nhiên, cũng có nhược điểm vì chi phí của các DN khác nhau, dẫn tới giá bán xăng dầu tại các khu vực khác nhau sẽ khác nhau, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa chi phí sẽ tăng cao gây khó khăn cho người dân tại khu vực này; Nhà nước không có công cụ kiểm soát và có thể dẫn tới thiếu hụt, đứt gãy nguồn cung và hiện tượng thiếu hàng, sốt giá ở vùng sâu, vùng xa.

Phương án Nhà nước công bố giá trần theo dự thảo có ưu điểm Nhà nước duy trì được công cụ kiểm soát về giá xăng dầu, qua đó giám sát được nguồn cung. Nhưng cũng có nhược điểm “chưa sát với Luật Giá do còn kiểm soát giá bán xăng dầu thông qua giá trần. DN chưa hoàn toàn được chủ động quyết định giá theo cơ chế thị trường”.

Bộ Công Thương nhận định: “Đây là vấn đề lớn, xăng dầu là mặt hàng nhạy cảm, ảnh hưởng tới an ninh kinh tế, an ninh năng lượng, việc thực hiện giá bán xăng dầu ngay theo cơ chế thị trường cần phải được xem xét kỹ lưỡng và có lộ trình thực hiện”.

Do đó, Bộ Công Thương vẫn giữ công cụ để kiểm soát về giá. Nhưng để tiến thêm một bước hướng tới lộ trình thị trường hóa hoàn toàn đối với giá bán xăng dầu trong nước trong tương lai, Bộ Công Thương dự kiến thay đổi dự thảo theo hướng, Nghị định chỉ công bố giá sản phẩm xăng dầu thế giới đối với 2 mặt hàng tiêu dùng phổ biến trên thị trường (gồm mặt hàng xăng RON95-III, dầu điêzen 0,05S) thay vì công bố giá của 5 mặt hàng như hiện nay (RON95-III, dầu điêzen 0,05S, E5RON92, dầu madut, dầu hỏa).

Lý giải cho sự thay đổi này, Bộ Công Thương cho biết, xăng RON95-III và dầu điêzen DO 0,05S-II có tỷ trọng tiêu thụ lớn, ảnh hưởng tới đa số người tiêu dùng nên Nhà nước cần tiếp tục công bố giá thế giới, các yếu tố đầu vào để DN thực hiện tính toán và công bố theo công thức. Còn các mặt hàng còn lại có tỷ trọng tiêu thụ không lớn nên có thể để DN chủ động quyết định giá bán trên thị trường. Các thương nhân công bố giá xăng dầu phải thực hiện kê khai giá theo quy định, trường hợp tăng giá bất hợp lý sẽ bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiểm tra, xử lý.

Bộ Công Thương khẳng định, đây là nội dung mới của dự thảo Nghị định, là bước thí điểm, thăm dò thị trường để từng bước áp dụng giá xăng dầu hoàn toàn theo cơ chế thị trường.