Trong suốt chiều dài lịch sử, cộng đồng tôn giáo luôn giữ vai trò trọng yếu trong việc bảo tồn các di sản kiến trúc. Những công trình như đình, đền, chùa và nhà thờ không đơn thuần là không gian thờ phụng mà còn lưu giữ tinh hoa văn hóa, nghệ thuật và tín ngưỡng của từng thời kỳ. Mỗi công trình là một dấu ấn khó phai, là nơi ghi lại những trang sử và bản sắc của dân tộc Việt Nam. Các cộng đồng tôn giáo không chỉ chịu trách nhiệm giữ gìn mà còn là những chủ thể đầu tiên gắn bó mật thiết với việc bảo quản các di sản quý báu này.
Với vai trò là những người trực tiếp gìn giữ, các tín đồ, linh mục và trụ trì thường xuyên duy trì, chăm sóc và thực hiện các nghi lễ truyền thống tại những công trình tôn giáo. Ở khắp các làng quê Việt Nam, từ những ngôi chùa cổ xưa ở miền Bắc đến các nhà thờ với kiến trúc Gothic đặc sắc ở miền Trung, hay những ngôi đình truyền thống tại Nam Bộ, các cộng đồng tôn giáo đều chủ động thực hiện việc bảo dưỡng, chăm sóc, bảo vệ, duy trì cho di sản không bị xuống cấp. Nhờ vào sự gắn bó của những người gìn giữ này, các công trình kiến trúc tôn giáo vẫn giữ được vẻ đẹp và linh hồn của một không gian thờ tự đầy sức sống.
Việc trùng tu các công trình kiến trúc tôn giáo cũng là một hoạt động quan trọng mà các cộng đồng tôn giáo đảm nhận, với sự thấu hiểu sâu sắc về giá trị văn hóa và tâm linh. Khác với các dự án trùng tu thông thường, việc trùng tu do chính cộng đồng tôn giáo thực hiện luôn chú trọng giữ gìn tính nguyên bản của kiến trúc, bảo vệ từng chi tiết nhỏ từ bức tượng đến hoa văn chạm trổ hay vật liệu truyền thống. Đây không chỉ là việc làm mang tính kỹ thuật mà còn là một biểu hiện của lòng tôn kính và tôn trọng dành cho di sản. Chính sự cân nhắc cẩn thận, kỹ lưỡng trong từng bước trùng tu giúp các công trình kiến trúc tôn giáo vẫn giữ được giá trị nguyên vẹn trong dòng chảy của thời gian.
Trong các lễ hội tôn giáo, cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và truyền lại các giá trị di sản. Những lễ hội như hội đền Hùng, lễ hội chùa Hương hay lễ Giáng sinh tại nhà thờ lớn Hà Nội không đơn thuần là dịp để thực hiện các nghi thức tôn giáo mà còn là cơ hội thu hút du khách, giới thiệu và giáo dục thế hệ trẻ về ý nghĩa của di sản kiến trúc. Mỗi sự kiện được tổ chức quy mô, vừa tạo không gian kết nối cộng đồng, vừa lan tỏa những giá trị văn hóa và tín ngưỡng đến đông đảo công chúng. Qua các lễ hội này, các công trình kiến trúc tôn giáo không còn là những kiến trúc trầm mặc mà trở thành không gian sống động của tín ngưỡng, nơi lòng tin và truyền thống được gìn giữ theo năm tháng.
Cộng đồng tôn giáo còn giữ vai trò trong việc truyền đạt, bảo tồn và giáo dục về các giá trị lịch sử của kiến trúc. Các trụ trì, linh mục, hoặc những người cao niên trong cộng đồng là những người am hiểu sâu sắc về các giá trị của di sản. Họ truyền đạt lại cho thế hệ sau những kiến thức quý báu về lịch sử, kiến trúc và ý nghĩa của từng chi tiết trong công trình. Sự truyền dạy này không chỉ mang lại kiến thức mà còn thổi vào lòng thế hệ trẻ niềm yêu mến và ý thức trách nhiệm trong việc giữ gìn di sản. Đây là cách mà những giá trị không thể tìm thấy trong sách vở được lưu giữ qua thời gian, giúp di sản kiến trúc tôn giáo trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống cộng đồng.
Hơn nữa, các cộng đồng tôn giáo ngày nay đã mở rộng vai trò của mình thông qua việc hợp tác với các tổ chức bảo tồn và cơ quan nhà nước để triển khai các dự án bảo vệ di sản kiến trúc. Nhờ vào sự hợp tác này, việc bảo tồn không dừng lại ở hình thức mà còn hướng tới tái tạo không gian văn hóa, kết nối di sản với đời sống của con người hiện đại. Cộng đồng tôn giáo cung cấp cho các nhà bảo tồn những tư liệu quý giá, đồng thời tham gia giám sát và tư vấn trong quá trình bảo tồn. Sự kết hợp này giúp cho các dự án bảo tồn được thực hiện bài bản, gắn liền với những giá trị truyền thống, giữ nguyên ý nghĩa tinh thần vốn có của di sản.
Vai trò của cộng đồng tôn giáo trong việc bảo tồn di sản kiến trúc là một minh chứng cho tình yêu và lòng tôn kính đối với di sản văn hóa dân tộc. Những cộng đồng này không chỉ bảo vệ các công trình kiến trúc mà còn bảo vệ một phần ký ức, một phần linh hồn của văn hóa Việt Nam. Chính nhờ vào sự đóng góp bền bỉ của cộng đồng tôn giáo mà các di sản kiến trúc của chúng ta không bị mai một, mà ngày càng lan tỏa, trở thành cầu nối giữa quá khứ và tương lai, để mãi là niềm tự hào và là tài sản quý báu của quốc gia.
Hoàng Anh
