Nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số huyện A Lưới

(Tổ Quốc) – Thời gian qua, công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số tại huyện A Lưới (Thừa Thiên Huế) được triển khai kịp thời, đồng bộ, qua đó đạt được nhiều kết quả tích cực.

A Lưới là huyện miền núi phía Tây của tỉnh Thừa Thiên Huế, nằm cách TP Huế khoảng 70km và có đường biên giới tiếp giáp với nước CHDCND Lào. Toàn huyện có 17 xã, 1 thị trấn với nhiều dân tộc cùng chung sống, trong đó có 5 dân tộc chính: Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu, Pa Hy, Kinh…. Mỗi dân tộc có một nét văn hóa truyền thống độc đáo, mang đặc trưng riêng tạo nên bẳn sắc cho vùng đất này.

A Lưới cũng là mảnh đất căn cứ địa cách mạng trong hai cuộc kháng chiến với 72 điểm di tích. Hiện địa phương có 2 Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia là nghề Dệt thổ cầm Dèng của người Tà Ôi và Lễ hội A Da Koonh (mừng lúa mới) của người Pa Cô. Bên cạnh đó, huyện A Lưới còn được thiên nhiên ban tặng nhiều cảnh vật, sông, suối, núi rừng, thảm thực vật phong phú, đa dạng, khí hậu được ví như “cỗ máy điều hoà” khổng lồ… và được ca ngợi là 1 trong 7 thung lũng đẹp nhất đất nước.

Những năm trở lại đây, huyện A Lưới xác định quan điểm bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số là nhiệm vụ chiến lược mang tính lâu dài và là trách nhiệm của toàn xã hội, sự kết hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, giữa người dân và đoàn thể, tổ chức xã hội. Trong đó, Nhà nước đóng vai trò hỗ trợ, tác động, tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Nghị quyết số 06-NQ/HU ngày 8/10/2021 về “Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số huyện A Lưới giai đoạn 2021-2023 tầm nhìn đến năm 2030” của Huyện ủy A Lưới cũng xác định mục tiêu tăng cường bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số, trong đó ưu tiên bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể thuộc danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia; các di tích lịch sử – văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt, cấp quốc gia, cấp tỉnh đang có nguy cơ mai một trước sự tác động của nền kinh tế thị trường. Phát huy bản sắc văn hóa riêng có của các dân tộc thiểu số huyện A Lưới gắn với phương châm “văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội”.

Sau 3 năm triển khai, thực hiện, đến nay công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số huyện A Lưới đã đạt nhiều kết quả tích cực, rất đáng được ghi nhận. Các kết quả này được thể hiện đồng bộ, rõ nét qua nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể.

UBND huyện A Lưới cho biết, về văn hóa vật thể, hiện nay trên địa bàn huyện có 150 nhà sinh hoạt cộng đồng, trong đó đã khôi phục được 20 nhà Rông truyền thống của dân tộc Tà Ôi; 3 nhà Gươl truyền thống của dân tộc Cơ Tu; 1 nhà Moong truyền thống của dân tộc Pa Cô. Đã xây dựng Trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng các dân tộc, Trung tâm Thông tin Du lịch cấp huyện, 3 Trung tâm trưng bày hiện vật văn hóa và hiện vật chiến tranh. Đã phục dựng được 3 khu nhà Piing truyền thống của dân tộc Pa Cô và 1 khu nhà Piing truyền thống dân tộc của dân tộc Cơ Tu. Lắp đặt 135 bảng tên làng bằng 3 thứ tiếng: Việt, Anh và tiếng bản địa.

Đặc biệt, địa phương đã xây dựng và đưa vào hoạt động Làng văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số huyện A Lưới, đáp ứng được mong mỏi về một “ngôi nhà chung” để bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc, là cầu nối gắn bó cộng đồng dân cư. Tạo thêm một điểm đến du lịch góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội bền vững của huyện A Lưới.

Ngoài ra, huyện A Lưới cũng đã khôi phục, bảo tồn kiến trúc, hoa văn, họa tiết trang trí nhà Gươl truyền thống của dân tộc Cơ Tu tại xã Hồng Hạ. Hình thành thêm 3 Làng Văn hóa du lịch gồm: Làng du lịch sinh thái cộng đồng A Lin, xã Trung Sơn; Làng du lịch cộng đồng A Roàng 2, xã A Roàng; HTX du lịch Hồng Hạ, xã Hồng Hạ.

Triển khai xây dựng mô hình bảo tồn các loại giống cây trồng truyền thống. Mở các lớp truyền dạy nghề truyền thống như nghề làm gốm, đan lát, điêu khắc tượng, chế tác các loại nhạc cụ truyền thống, làm cây Nêu. Đến nay, đã khôi phục được 5 làng nghề truyền thống, 5 hợp tác xã và 1 tổ hợp dệt Dèng. Xây dựng 3 mô hình trải nghiệm: tìm hiểu nghề dệt Dèng dân tộc Tà Ôi, nghề Gốm, nghề Đan lát. Các sản phẩm được tạo ra từ chất liệu Dèng hay đan lát bền, đẹp, có tính thẩm mỹ cao, được đưa đi tham gia triển lãm trong và ngoài nước và được du khách, các nhà thiết kế thời trang quan tâm và ưa chuộng.

Bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số huyện A Lưới được giới thiệu, quảng bá trong và nhiều chương trình, sự kiện.

Đã xây dựng được Đề án sưu tầm hiện vật phục vụ trưng bày tại Làng Văn hóa các dân tộc thiểu số. Lên đề cương sắp xếp, bố trí các hiện vật văn hóa, hiện vật, kỷ vật chiến tranh tại Nhà trưng bày Trung tâm sinh hoạt cộng đồng các dân tộc huyện A Lưới…

Nhiều cơ sở vật chất, thiết chế văn hóa được huyện A Lưới quan tâm đầu tư, xây dựng trong thời gian qua đã đóng góp không nhỏ vào việc thay đổi bộ mặt chung của địa phương. Bên cạnh đó, đã góp phần thiết thực để thực hiện hiệu quả các mục tiêu bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện.

Về công tác bảo tồn, gìn giữ văn hóa phi vật thể, đến nay nhiều nghi thức, lễ hội truyền thống của các dân tộc trên địa bàn đã được địa phương quan tâm nghiên cứu phục hồi, tái hiện ở nhiều hoạt động, chương trình sự kiện. Có thể kể đến như: Lễ hội Tâc Ka Coong; Lễ hội Koal; Lễ hội Ân Ninh; Nghi thức A Pier; Lễ hội A Riêu Car; Lồng ghép Lễ hội A Da truyền thống trong dịp ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc; Tổ chức Đêm Hội A Da Koonh, tục Đi sim (Pộc Xu); Nghệ thuật Tắm Tiên tại làng du lịch công đồng sinh thái A Nôr; Lễ hội Mừng Nhà mới – A Riêu Ngọi Đung; Nghi thức cúng dâng Dèng;…

Bên cạnh đó, huyện A Lưới đã chỉ đạo UBND xã Trung Sơn, xã Hồng Kim, xã Hồng Thượng về việc tổ chức Lễ hội A Riêu Piing các dòng họ đảm bảo đúng phong tục tập quán, không mê tín dị đoan. Tham gia triển lãm, thao diễn nghề dệt Dèng tại sự kiện “Một số dòng tranh dân gian tiêu biểu của Việt Nam và nghề thủ công truyền thống Huế”; Triển lãm “Nét đẹp văn hóa truyền thống A Lưới qua nghệ thuật ký hoạ”; tham gia Hội thảo “Kết nối Việt Nam”; Tổ chức thành công Ngày hội Vùng cao A Lưới….

Về văn học nghệ thuật, địa phương đã mở các lớp học chữ viết, tiếng nói của các dân tộc Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu; tập huấn, truyền dạy, lồng ghép giới thiệu các lễ hội truyền thống, dân ca, dân vũ, dân nhạc nhằm giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc; đưa văn hóa truyền thống thấm sâu vào đời sống xã hội.

Tổ chức nghiên cứu, sưu tầm, biên tập, biên soạn các câu ca dao, tục ngữ, câu đố; 123 món ẩm thực của người Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu; sưu tầm các dòng họ, địa danh, tên sông, tên làng, lễ hội…. Hiện nay đang biên tập, in ấn, phát hành 25 ca khúc viết về Đảng, Bác Hồ và ca ngợi quê hương A Lưới; các lễ hội truyền thống của dân tộc; sự tích các dòng họ; sự tích các địa danh bằng 2 ngôn ngữ.

Văn hóa ẩm thực hiện nay đang được người dân địa phương bảo tồn và phát huy trong các dịp lễ, tết như: lễ hội A Riêu A Da, A Riêu Piing, A Riêu Car, lễ cưới và giới thiệu, phục vụ thực khách tại các điểm du lịch, homestay, các nhà hàng trên địa bàn huyện. Đồng thời giới thiệu quảng bá tại các cuộc Liên hoan ẩm thực do huyện, tỉnh và trung ương tổ chức. Đã phát hành quyển “Cẩm nang 100 món ăn truyền thống nơi miền cao A Lưới”…

Có thể thấy, sau 3 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 06 NQ/HU, công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số huyện A Lưới đã được cán bộ và nhân dân huyện A Lưới đồng tình hưởng ứng, thể hiện rõ giá trị bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc ở nhiều lĩnh vực. Việc bảo tồn văn hóa các dân tộc và phát triển du lịch cũng được kết hợp một cách hài hòa. Từ đó, đã từng bước xây dựng, đa dạng hóa sản phẩm văn hóa, du lịch đặc trưng để giới thiệu, quảng bá hình ảnh, vùng đất và con người A Lưới đến với du khách trong và ngoài nước.

Thế Trung