Bà Suzanne Lecht, một người Mỹ yêu nghệ thuật Việt Nam và hiện là Giám đốc Sáng tạo của Art Vietnam Gallery, đã có một hành trình đầy “tình cờ” để đến với Hà Nội, nơi bà tìm thấy sự cảm mến và niềm đam mê mới trong nghệ thuật và văn hóa.
Câu chuyện của bà Suzanne Lecht không chỉ là hành trình cá nhân đến với nghệ thuật Việt Nam, mà còn là biểu tượng của sự kết nối văn hóa giữa hai quốc gia. Với sự cống hiến, bà đã góp phần giới thiệu nghệ thuật Việt Nam đến với thế giới và xây dựng những cầu nối văn hóa sâu sắc.
Bước ngoặt đến vào tháng 10 năm 1993, khi một người bạn của bà, một nhà sản xuất tại CBS News ở Tokyo, mang về cuốn tạp chí “Vietnam Investment Review” từ chuyến công tác tại Thành phố Hồ Chí Minh. Trong số tháng 8 năm 1993 của tạp chí này, bà Suzanne bị cuốn hút bởi bài báo giới thiệu về nhóm họa sĩ người Hà Nội, được biết đến với cái tên ‘Gang of Five’.
Sau bao năm, bà Suzanne vẫn lưu giữ tờ tạp chí Vietnam Investment Review với bài báo viết về nhóm họa sĩ Hà Nội ‘Gang of Five’.
Tờ tạp chí được bà giữ gìn cẩn thận qua hơn 30 năm…
“Tôi đã từng học lịch sử nghệ thuật, nhưng là một người Mỹ, chúng tôi chỉ biết đến Việt Nam qua cuộc chiến tranh đầy đau thương”, bà Suzanne nói. “Vì vậy, khi đọc bài báo, tôi thấy những họa sĩ này thật đặc biệt. Họ chỉ mới 7-8 tuổi khi chiến tranh diễn ra, phải di tản đến các vùng nông thôn, rồi trưởng thành trong những năm tháng khắc nghiệt, và chỉ khi Việt Nam được giải phóng và bước vào thời kỳ Đổi mới, họ mới bắt đầu có cơ hội được thể hiện bản thân qua nghệ thuật”.
Theo bà Suzanne, các nghệ sĩ này đã tìm thấy tự do trong nghệ thuật. Các tác phẩm của họ mang đậm nét ảnh hưởng từ các nghệ sĩ phương Tây như Henri Matisse và Vincent van Gogh. “Là một người không biết nhiều về Việt Nam, tôi cảm thấy những tác phẩm của ‘Gang of Five’ thật phức tạp và đa chiều. Họ đại diện cho một thế hệ mới, dám mơ ước về những điều tốt đẹp và mong muốn hòa nhập với thế giới sau nhiều năm chiến tranh và gian khổ”.
Bà cho biết, chính những tác phẩm ấy đã khơi dậy trong bà một niềm đam mê mới và thôi thúc bà tìm đến Hà Nội. “Tôi nghĩ mình có thể làm việc với những nghệ sĩ này và trở thành cầu nối cho sự hòa giải giữa Mỹ và Việt Nam thông qua nghệ thuật. Mặc dù nghệ thuật không liên quan trực tiếp đến chiến tranh, nhưng nó là biểu tượng của sự tiến bộ, của niềm tin và hy vọng về một tương lai tươi sáng”.
Bức ảnh quý về những người bạn, những người nghệ sĩ trong nhóm ‘Gang of Five’.
Họ là những cái tên nổi bật trong giới nghệ thuật Việt Nam như Đặng Xuân Hòa, Trần Lương, Hà Trí Hiếu, Phạm Quang Vinh và Hồng Việt Dũng.
Người phụ nữ Mỹ mang trên mình những nét văn hóa Việt Nam.
Với suy nghĩ đó, bà Suzanne quyết định thu xếp hành lý và đến với Hà Nội. “Tôi hiện đang theo đạo Phật, và chúng tôi được dạy rằng mọi thứ trên đời đều có sự liên kết với nhau. Vì vậy, tôi tin rằng việc tôi đến Việt Nam không phải là ngẫu nhiên, mà đó là một định mệnh”.
Người viết bài báo đã thay đổi cuộc đời Suzanne Lecht là một nữ nhà báo Thụy Điển, từng học đại học tại Mỹ chuyên ngành mỹ thuật và quan tâm sâu sắc đến nghệ thuật Đông Nam Á. Bà đã đến Hà Nội để nghiên cứu tiến sĩ và trở thành bạn với nhóm họa sĩ ‘Gang of Five’. Hiện, bà là giáo sư tại Học viện Nghệ thuật Chicago – nơi nhiều nghệ sĩ Việt Nam theo học, và cũng là giám tuyển của nhiều dự án nghệ thuật tại Việt Nam. Chính bài báo của bà đã đưa Suzanne Letch đến Việt Nam. Để rồi, tại Hà Nội, những cuộc gặp gỡ dầy duyên phận và tình cờ của Suzanne đã xảy đến…
Bà Suzanne Fecht phát biểu mở lời cho một buổi triển lãm tranh ở Hà Nội. Bức ảnh được chụp vào năm 1997.
“Từ đó, tôi được định cư vô thời hạn ở Hà Nội, học hỏi thêm nhiều điều và tình yêu với nơi đây trở nên mật thiết hơn bao giờ hết”, bà chia sẻ. Bà Suzanne quyết định thuê Phương làm phiên dịch viên. Hằng ngày, Phương đến đón bà tới gặp Phạm Quang Vinh, và họ đưa bà đến gặp gỡ nhiều nghệ sĩ, nhà văn, nhà thơ của đất Thủ đô Hà Nội.
Bà Suzanne gặp gỡ các nghệ sĩ ở Hà Nội.
Không chỉ giới hạn trong thành phố, họ còn cùng nhau đi xem quan họ ở Bắc Ninh, ngắm bình minh ở Chùa Hương. “Đối với một người ngoại quốc như tôi, tôi cảm thấy thực sự biết ơn. Vào thời điểm đó, tôi không biết mình đã may mắn như thế nào. Tôi được tìm hiểu về văn hóa Việt Nam qua chính những nghệ sĩ Việt Nam. Đó thực sự là một quá trình học hỏi hoàn hảo đối với tôi”, bà bày tỏ.
Bức ảnh bà Suzanne chụp tại studio của họa sĩ Hà Trí Hiếu cùng sự có mặt của ông Phạm Quang Vinh và ông Michael Davis.
Trong vòng ba tháng ở Hà Nội, bà Suzanne đã mua được một chiếc xe Jeep từ Thành phố Hồ Chí Minh và lái về Hà Nội. Trên chiếc xe này, bà cùng các họa sĩ như Phạm Quang Vinh, Hà Trí Hiếu đi đến các tỉnh như Điện Biên Phủ, Sơn La,… Thời điểm đó, vào mỗi mùa hè, các họa sĩ phải đến các vùng xa để thực hiện bài vẽ cho Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam.
Bà Suzanne cùng họa sĩ Hà Trí Hiếu tại làng gốm Phù Lãng, tỉnh Bắc Ninh.
Vào năm 1978, Phạm Quang Vinh được chỉ định đến Mai Châu để thực hiện bài vẽ, tại đây, ông quen biết với một gia đình người Thái Trắng sinh sống trong một căn nhà sàn. Với chiếc xe Jeep sẵn sàng, ông Vinh ngỏ lời muốn cùng bà Suzanne trở lại thăm gia đình người Thái Trắng sau hơn 15 năm xa cách. Khi đến đó, ông Vinh quyết định mua lại căn nhà sàn và nói với bà Suzanne: “Tôi sẽ mang căn nhà này về Hà Nội, đặt nó tại mảnh đất của gia đình tôi”.
“Lời nói của Vinh khiến tôi choáng ngợp”, bà nhớ lại. “Tôi nói, ‘Như vậy không phải rất tuyệt vời sao? Sao chúng ta không thực hiện dự án này cùng nhau nhỉ? Thay vì tôi phải trả tiền thuê nhà cho người xa lạ, sao tôi không thể ở căn nhà này và trả tiền thuê nhà cho anh. Hãy làm nó thật lớn, có không gian triển lãm ở tầng một, studio nghệ thuật ở tầng hai và đặt căn nhà sàn ở tầng ba trên cùng’. Không hề đắn đo mà Vinh đã đồng ý, và tôi đã ở đây kể từ khi căn nhà được hoàn thiện vào năm 1996”.
Căn nhà sàn của người Thái Trắng được đặt trên tầng trên cùng của Art Vietnam Gallery. Phần mái ngói thay thế mái lá để chịu đựng thời tiết.
Quá trình xây dựng căn nhà đầy gian nan và vất vả, tốn thời gian hai năm để thực hiện dự án. Từ việc xây nền móng, dựng các cột trụ cho đến lúc gỡ căn nhà sàn từ Mai Châu và chở các bộ phận về Hà Nội. Riêng việc lắp lại căn nhà sàn người Thái trắng đã mất hơn một tháng. Căn nhà ba tầng của họ được hoàn thành vào tháng 5 năm 1996.
“Các vật liệu trong nhà cũng khó khăn để tìm kiếm. Chúng tôi đã tự thiết kế các cửa ra vào và cửa sổ. Mọi thứ đều được làm thủ công bằng tay bởi nhiều nghệ sĩ khác nhau”, bà Suzanne chia sẻ. “Được làm bằng gỗ và dưới khí hậu của Hà Nội, căn nhà thường xuyên phải được sửa chữa và bảo dưỡng, mất khá nhiều công sức. Nhưng quả thực, tôi rất yêu căn nhà đầy kỷ niệm này”.
