Tháng 10, liệu có gỡ được thẻ vàng IUU?

Theo lịch trình đã được thông báo, đoàn thanh tra Ủy ban Châu Âu (EC) sẽ đến VN trong tháng 10 để kiểm tra việc chống khai thác IUU. Đây được xem là cơ hội cuối cùng bởi chính sách của EU nhiều khả năng sẽ thay đổi trong thời gian tới và đợt xem xét tiếp theo phải mất ít nhất 3 năm nữa. Trải qua 4 đợt thanh tra vào các năm 2018, 2019, 2022 và 2023, EC đánh giá kết quả triển khai công tác chống khai thác IUU của VN có nhiều tiến bộ so với trước, nhất là việc cơ quan thẩm quyền đã hoàn thiện khung pháp lý và một số cải thiện trong quản lý đội tàu, truy xuất nguồn gốc, xử phạt các hành vi khai thác IUU. Tuy nhiên, EC khuyến cáo cần ngăn chặn, xử lý tình trạng tàu cá khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, quyết liệt hơn nữa trong xử phạt các hành vi khai thác IUU; đặc biệt là hành vi ngắt kết nối VMS (hệ thống quản lý, giám sát hành trình, hoạt động của tàu cá trên các vùng biển), khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

ẢNH: Q.T

Ngày 4.10, báo cáo của Cục Thủy sản cho thấy vẫn còn khoảng 200 tàu cá bị mất tín hiệu trên biển. Nguyên nhân có thể do ngư dân chủ động ngắt kết nối, nhưng nhiều báo cáo cũng cho rằng có nhiều trường hợp mất kết nối do chất lượng thiết bị VMS kém, dịch vụ bảo hành, sửa chữa không đảm bảo, thiết bị hư hỏng không biết liên hệ đơn vị nào để khắc phục…

Theo ghi nhận, các tỉnh, thành ven biển đang nỗ lực tăng cường quản lý để kịp thời khắc phục những hạn chế trước khi đón đoàn thanh tra EC. Tại tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, UBND tỉnh đã chỉ đạo các sở, ban, ngành liên quan tập trung khắc phục tồn tại, thực hiện các giải pháp cấp bách. Theo đó, trong 2 tháng cao điểm (tháng 9 và 10.2024), tỉnh thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để kiểm tra việc thực thi chống khai thác IUU tại các cảng cá, văn phòng đại diện, và các doanh nghiệp thủy sản, các cuộc tuần tra, kiểm soát trên biển cũng được tăng cường để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm.

UBND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu cũng yêu cầu giám sát hành trình của tàu cá 24/24 để kịp thời xử lý trường hợp mất kết nối hoặc vượt ranh giới khai thác. Đối với các tàu cá mất kết nối, tỉnh đã chỉ đạo xử phạt nghiêm, kể cả các trường hợp mất kết nối trên 6 giờ. Dự kiến trước ngày 10.10, tỉnh sẽ hoàn thành xác minh và xử lý các tàu mất kết nối và những trường hợp mất kết nối do nguyên nhân bất khả kháng như mất sóng vệ tinh, lỗi nguồn điện sẽ không bị xử phạt. Tuy nhiên, những trường hợp tái phạm nhiều lần sẽ bị xử lý nghiêm.

Tương tự, trong tháng 9, Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau đã ban hành Kế hoạch thực hiện cao điểm chống khai thác IUU gồm các hoạt động tập huấn, hướng dẫn cho các lực lượng tham gia đợt cao điểm kiểm tra chống khai thác IUU, thực hiện công tác số hóa IUU 100% đối với các tàu cá hết hạn giấy phép khai thác, hết hạn đăng kiểm, tàu cá mất kết nối, tàu cá sang bán nhưng chưa sang tên, tàu cá vượt ranh giới,… lập hồ sơ, có biện pháp theo dõi, quản lý đối với từng đối tượng cụ thể để ngăn chặn kịp thời, xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.

Tại tỉnh Tiền Giang, hiện có 938/938 tàu cá lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đưa vào hoạt động, đạt 100%. Tỷ lệ đăng ký và cập nhật dữ liệu tàu cá trên VN-Fishbase cũng đạt 100% và số liệu tàu cá của Tiền Giang trùng khớp với số liệu báo cáo của Cục Thủy sản qua phần mềm VN-Fishbase. Tỉnh Bình Thuận cũng chỉ đạo Chi cục Thủy sản rà soát toàn bộ các trường hợp vi phạm quy định về VMS từ tháng 10.2023 đến nay để xác minh, làm rõ, tiếp tục xử lý theo quy định. Tất cả các trường hợp vi phạm quy định về mất kết nối, vượt ranh giới trên biển phải được thông tin hoặc thông báo ngay theo quy trình; cơ quan chức năng tiếp nhận thông tin phải tổ chức xác minh kịp thời; tiếp cận tàu cá vi phạm ngay khi về bờ, lập hồ sơ xử lý nghiêm theo quy định; có hồ sơ lưu trữ tại Trung tâm giám sát tàu cá tỉnh; người đứng đầu phải chịu trách nhiệm nếu tàu cá vi phạm quy định VMS cập bến tại địa bàn quản lý nhưng không kiểm tra, xác minh, xử lý.

Nỗ lực đến phút cuối

Trả lời phỏng vấn báo chí, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Phùng Đức Tiến nhận xét: “So với 4 lần đánh giá trước, đến nay, VN đã đạt kết quả tương đối tích cực. Về khung pháp lý, VN đã có luật Thủy sản năm 2017, các nghị định, thông tư đã được ban hành đầy đủ. Đặc biệt, gần đây, Chính phủ, Bộ NN-PTNT đã sửa đổi, bổ sung 2 nghị định và các thông tư để quản lý đội tàu một cách toàn diện và triệt để. Bên cạnh đó, hồ sơ xuất khẩu hải sản sang EU đã cơ bản đáp ứng yêu cầu với sản phẩm khai thác trong nước và nhập khẩu. Việc truy xuất điện tử đã được thực hiện tại hơn 70 cảng cá. Việc xử lý các vi phạm pháp luật được các ngành chức năng, địa phương thực hiện nghiêm minh hơn, hiện đã xét xử và truy tố 11 vụ hình sự tạo nên sự nghiêm minh và răn đe với các đối tượng cố tình vi phạm, đưa người đi khai thác ở vùng biển nước ngoài”. Theo Bộ NN-PTNT, qua 4 lần kiểm tra, EC đều khẳng định ở cấp T.Ư, các văn bản quy phạm pháp luật đã được xây dựng đủ điều kiện để gỡ “thẻ vàng”. Tuy nhiên, vấn đề tổ chức thực hiện, sự quan tâm vào cuộc của các cấp ủy, người đứng đầu địa phương chưa quyết liệt.

Trong đợt kiểm tra thực tế tại tỉnh Thừa Thiên-Huế mới đây, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh: “Việc chống khai thác IUU không chỉ là nhiệm vụ quan trọng, mà còn là yêu cầu cấp bách để bảo vệ nguồn lợi hải sản, duy trì sự phát triển bền vững của ngành thủy sản và bảo vệ uy tín của VN trên trường quốc tế. Các địa phương cần tăng cường giám sát chặt chẽ hoạt động của tàu cá, đặc biệt là các tàu có chiều dài trên 15 m. Các tàu phải tuân thủ nghiêm ngặt việc lắp đặt và sử dụng thiết bị giám sát hành trình, đảm bảo không có tình trạng vượt ranh giới khai thác cho phép”.