Qua 26 năm cho đến nay, kỳ thi tốt nghiệp THPT có nhiều thay đổi về số môn thi và hình thức làm bài thi, theo hướng ngày càng giảm áp lực thi cử, nhưng kết quả tin cậy hiệu quả.
Việc thi tốt nghiệp THPT 4 môn diễn ra cho đến năm 1994 trong đó 2 môn bắt buộc, 2 môn tự chọn. Sau đó có lúc tăng lên 5 môn. Đến kỳ thi năm 1998 chính thức 6 môn.
Giai đoạn 1998-1999: Tốt nghiệp phổ thông trung học và trung học chuyên ban với 6 môn thi
Kỳ thi tốt nghiệp năm 1998 đánh dấu là năm đầu tiên thi 6 môn, trong đó 3 môn bắt buộc: toán, ngữ văn, ngoại ngữ và 3 môn thay đổi theo từng năm, do Bộ GD-ĐT chọn từ các môn vật lý, hóa học, sinh học, lịch sử, địa lý đối với hệ phổ thông trung học. Các môn thay đổi được công bố sau ngày 31.3 hằng năm.
Còn đối với hệ trung học chuyên ban, 3 môn bắt buộc là toán, ngữ văn, ngoại ngữ, 3 môn còn lại là 3 môn thuộc ban. Trong đó, ban khoa học tự nhiên-kỹ thuật thi các môn vật lý, hóa học và sinh học; ban khoa học xã hội-nhân văn thi các môn lịch sử, địa lý, triết học. Kỳ thi tốt nghiệp được tổ chức 2 lần trong năm (lần 1 vào đầu tháng 6 và lần 2 trong tháng 8).
Hình thức bài thi: Tự luận. Kỳ thi do sở GD-ĐT chủ trì với mục đích là xét tốt nghiệp phổ thông trung học.
Kỳ thi tốt nghiệp năm 1999 được tổ chức tương tự năm 1998.
Giai đoạn 2000-2013: Thi tốt nghiệp trung học phổ thông, 6 môn thi
Giai đoạn 2000-2013, kỳ thi được gọi là thi tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT). Có 6 môn thi, trong đó 3 môn bắt buộc là toán, ngữ văn, ngoại ngữ và 3 môn thay đổi theo từng năm, do Bộ GD-ĐT chọn từ các môn vật lý, hóa học, sinh học, lịch sử, địa lý; công bố ngày 31.3.
Kỳ thi do sở GD-ĐT chủ trì với mục đích xét tốt nghiệp THPT, chủ yếu tổ chức 1 lần thi. Riêng 2 năm 2007, 2008, tổ chức thêm kỳ thi lần 2 vào tháng 8 để tạo điều kiện cho những học sinh chưa tốt nghiệp, có cơ hội đỗ tốt nghiệp THPT.
Kỳ thi được tổ chức 1 lần vào đầu tháng 6 hằng năm. Hình thức bài thi là tự luận, một số môn như ngoại ngữ, vật lý, hóa học, sinh học thi trắc nghiệm.
Năm 2014: Thi tốt nghiệp 4 môn, 2 môn bắt buộc 2 môn tự chọn
Năm 2014, đánh dấu kỳ thi đầu tiên giảm áp lực thi cử theo tinh thần của Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4.11.2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Số môn thi là 4 môn, gồm: 2 môn thi bắt buộc là toán, ngữ văn và 2 môn tự chọn trong số các môn vật lý, hóa học, sinh học, lịch sử và địa lý.
Đây là kỳ thi tốt nghiệp THPT do sở GD-ĐT chủ trì. Hình thức bài thi: toán, ngữ văn, lịch sử, địa lý thi tự luận; vật lý, hóa học, sinh học thi trắc nghiệm. Riêng môn ngoại ngữ vừa trắc nghiệm vừa thi viết.
Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2014 đánh dấu tỷ lệ đăng ký thi môn ngoại ngữ thấp nhất, chỉ đạt 16%.
Giai đoạn 2015-2016: Thi THPT quốc gia 4 môn, 3 môn bắt buộc 1 môn tự chọn
Kỳ thi năm 2015 được gọi là kỳ thi THPT quốc gia, trong đó có 4 môn thi, gồm 3 môn thi bắt buộc là toán, ngữ văn, ngoại ngữ và 1 môn tự chọn từ các môn vật lý, hóa học, sinh học, lịch sử và địa lý.
Cả nước có những cụm thi do các trường đại học (ĐH) chủ trì, với mục đích xét tốt nghiệp THPT và xét tuyển ĐH, CĐ; các cụm thi do sở GD-ĐT chủ trì với mục đích xét tốt nghiệp THPT. Số cụm thi do các trường ĐH chủ trì năm 2015 là 38 cụm và năm 2016 là 70 cụm.
Toán, ngữ văn, lịch sử, địa lý thi tự luận, còn các môn ngoại ngữ, vật lý, hóa học, sinh học thi trắc nghiệm.
Giai đoạn 2017-2019: Kỳ thi THPT quốc gia, 4 bài thi
Giai đoạn 2017-2019, tiếp tục kỳ thi THPT quốc gia nhưng có một số thay đổi. Đó là, thí sinh làm 4 bài thi, gồm 3 bài thi bắt buộc: toán, ngữ văn, ngoại ngữ và 1 bài thi tự chọn theo tổ hợp khoa học tự nhiên (lý, hóa, sinh) hay tổ hợp khoa học xã hội (sử, địa, giáo dục công dân). Trong đó, chỉ có ngữ văn thi tự luận, các môn còn lại thi trắc nghiệm.
Kỳ thi do sở GD-ĐT chủ trì (mỗi tỉnh 1 hội đồng thi với nhiều điểm thi), các trường ĐH, CĐ hỗ trợ, giám sát coi thi và chấm thi.
Mục đích kỳ thi: Tốt nghiệp THPT và xét tuyển ĐH, CĐ.
Kỳ thi năm 2018 đã xảy ra vụ gian lận thi cử chưa từng có trong lịch sử ở 3 tỉnh Hà Giang, Sơn La và Hòa Bình, gây chấn động dư luận xã hội.
Giai đoạn 2020-2023: Kỳ thi tốt nghiệp THPT, 4 bài thi
Giai đoạn 2020-2023, kỳ thi tốt nghiệp đầu tiên thực hiện theo luật Giáo dục 2019, gọi là kỳ thi tốt nghiệp THPT. Thí sinh làm 4 bài thi, gồm 3 bài thi bắt buộc: toán, ngữ văn, ngoại ngữ và 1 bài thi tự chọn theo tổ hợp khoa học tự nhiên (lý, hóa, sinh) hay tổ hợp khoa học xã hội (sử, địa, giáo dục công dân). Trong đó, chỉ có ngữ văn thi tự luận, các môn còn lại thi trắc nghiệm.
Kỳ thi do sở GD-ĐT chủ trì (mỗi tỉnh 1 hội đồng thi với nhiều điểm thi), các trường ĐH, CĐ tham gia thanh tra theo đoàn Thanh tra của Bộ GD-ĐT.
Mục đích chính kỳ thi là tốt nghiệp THPT, các trường ĐH, CĐ có thể sử dụng kết quả thi tốt nghiệp để tuyển sinh theo đề án tuyển sinh của từng trường.
Kỳ thi tốt nghiệp năm 2024, dự kiến sẽ diễn ra tương tự như kỳ thi tốt nghiệp năm 2023. Trong những năm qua, kỳ thi tốt nghiệp THPT được thay đổi theo hướng giảm áp lực, tốn kém cho xã hội.